رژیم غذایی بیماران کلیوی

بطور معمول هر انسان سالم دو کلیه دارد که هرکدام به اندازه یک دست مشت شده یک فرد بزرگسال است. کلیه ها در دو طرف ستون مهره ها و در قسمت زیرین قفسه سینه در پشت قرار دارند. البته برخی افراد به طور مادرزاد تک کلیه هستند یعنی فقط یک کلیه دارند.
هر کلیه از یک میلیون واحد عملکردی به نام نفرون تشکیل شده است که خون را تصفیه می کنند. کلیه ها در هر ۲۴ ساعت حدود ۲۲۰ لیتر خون را تصفیه می کنند که تنها مقدار کمی را به صورت ادرار دفع می کنند و باقی آن را به بدن باز می گردانند.
اگر چه کلیه ها کوچکند ولی وظایفی بسیار بزرگ، پیچیده و حیاتی را بر عهده دارند که کل بدن را متعادل نگه می دارند. اگر عملکرد طبیعی کلیه ها مختل شود کلیه ها قادر به انجام طبیعی وظایف خود نیستند و تعادل محیط درونی بدن از بین می رود.

بیماری مزمن کلیه یا نارسایی مزمن کلیه، بیماری است که در اثر تخریب پیش رونده و برگشت ناپذیر تعداد و عملکرد نفرون های کلیوی یا همان واحدهای عملگر کلیه، در اثر عوامل مختلف ایجاد می شود.
از مهمترین عوامل ایجاد کننده نارسایی مزمن کلیه به ترتیب بیماری های دیابت، پرفشاری خون، گلومرلونفریت و کلیه پلی کیستیک می باشند.
تغذیه مناسب و شیوه زندگی سالم نقش اساسی و تاثیر گذار در کنترل عوامل عمده ایجاد کننده نارسایی مزمن کلیوی دارند. در کنار درمان دارویی مشاوره با متخصص تغذیه و پیروی از یک رژیم غذایی بیماری کلیوی صحیح و متناسب با وضعیت سلامتی و پزشکی بیمار نقش بسیار زیادی در کنترل قند خون و فشار خون بیماران دارد. از آنجا که کنترل این شرایط به معنی به تاخیر انداختن ابتلا به مشکلات ثانویه کلیوی است، باید بیماران توجه بیشتری به رژیم غذایی، وضعیت تغذیه ای و شیوه زندگی شان داشته باشند.
بیماری مزمن کلیه را به پنج مرحله تقسیم می کنند. در این تقسیم بندی مرحله پنجم آخرین مرحله است، این مرحله که مرحله انتهایی بیماری کلیه است منجر به نارسایی کلیه میگردد. در این مرحله ادامه زندگی بیمار بدون درمان های جایگزین کلیه امکان پذیر نمی باشد و باید هرچه سریع تر درمان های جایگزین را برای بیمار آغاز کرد. درمان های جایگزین کلیه در این مرحله دیالیز و پیوند کلیه است.

عوارض بیماری مزمن کلیه

در افراد مبتلا به بیماری مزمن کلیه به ویژه در مراحل پیشرفته آن عوارض متعددی از قبیل تهوع، استفراغ، بی اشتهایی، بالا رفتن بیش از حد پتاسیم در خون، اسیدوز متابولیک، بالا رفتن میزان فسفات خون، احتباس مایعات در بدن، پر کاری غده پاراتیروئید، اختلالات استخوانی، اختلالات قلبی عروقی و ریوی، اختلالات پوستی، اختلالات عصبی عضلانی، کم خونی نرموکرومیک نرموسیتیک، افزایش حساسیت به عفونت و تضعیف سیستم ایمنی بدن، اختلالات گوارشی، اختلالات متابولیک از جمله ناهنجاری های چربی خون، حالت التهاب و استرس اکسیداتیو بروز می کند. هر یک از این عوارض در اثر مختل شدن بخشی از عملکرد کلیه ها ایجاد می شوند.

درمان جایگزین کلیه یعنی از روشی برای برای جبران و جایگزینی عملکرد از دست رفته کلیه ها برای زنده ماندن بیمار استفاده کنیم. درمان های جایگزین کلیه عبارتند از دیالیز و پیوند کلیه که خود دیالیز انواع مختلفی دارد از جمله همودیالیز و دیالیز صفاقی که در ادامه توضیح داده خواهند شد:

همودیالیز:

یکی از درمان های جایگزین و حمایتی برای بیماران مبتلا به نارسایی مزمن کلیوی، همودیالیز است. همودیالیز فرآیندی است برای تصفیه خون از آب اضافی و مواد زاید با استفاده از دستگاه دیالیز در افرادی که کلیه های آن ها موقتا یا دائما قادر به کارکرد طبیعی نیست به کار برده میشود.
در این فرآیند ابتدا طی یک عمل جراحی محلی را در دست، گردن یا جای دیگری از بدن بیمار کلیوی که پزشک مناسب بداند برای دسترسی به خون بیمار آماده می کنند. این محل همان جایی است که بیمار با آن به دستگاه دیالیز متصل می شود. خون بیمار از طریق محل اتصال وارد ماشین همودیالیز می شود. دستگاه همودیالیز دارای تعدادی صافی است که تنها مواد خاصی با اندازه های معین می توانند از آن عبور کنند، با شروع همودیالیز خون بیمار از طریق محل دسترسی به خون (شانت) وارد دستگاه می شود و آب اضافی و مواد زاید از خون جدا میشود.البته لازم به ذکر است که برخی مواد نیز از مایع دیالیز به خون و بدن بیمار منتقل می شوند. اغلب بیماران کلیوی در مرحله نهایی بیماری بسته به نظر پزشک معالج ۳ بار در هفته تحت درمان با همودیالیز می شوند.

دیالیز صفاقی:

یکی دیگر از درمان های جایگزین برای بیماران نارسایی مزمن کلیوی دیالیز صفاقی است. دیالیز صفاقی نوعی دیالیز که در آن از صفاق(صفاق غشایی است در حفره شکم که اطراف روده ها قرار دارد، این غشا خاصیت نیمه تراوایی دارد) خود فرد به عنوان غشای نیمه تراوا برای تصفیه خونش استفاده می شود. اگرچه این خاصیت مقداری با خاصیت دستگاه همودیالیز متفاوت است. مثلا انسولین قادر نیست از صافی های دستگاه همودیالیز عبور کند به راحتی از صفاق عبور کرده و وارد مایع دیالیز صفاقی شده و دفع می شود.
در این روش یک لوله پلاستیکی انعطاف پذیر با عمل جراحی در شکم بیمار قرار داده می شود. این لوله، کاتتر دیالیز صفاقی نامیده می شود و بعد از بهبودی بافت های اطراف کاتتر می توان از آن استفاده کرد. برای انجام دیالیز صفاقی محلول دیالیز از طریق کاتتر وارد محفظه شکم بیمار می شود و در طی چند ساعت مبادله آب و مواد دفعی خون بین خون و مایع دیالیز انجام میشود، بعد از چند ساعت، محلول دیالیز را از طریق کاتتر از شکم بیمار خارج می کنند و بدین ترتیب مواد زاید و آب اضافی از بدن بیمار از طریق این فرآیند تعویض خارج می شود. دیالیز صفاقی به صورت ۲۴ ساعته انجام می شود یعنی مواد زایید در فرایندی پیوسته از بدن دفع می شوند درحالی که در همودیالیز این فرایند پیوسته نیست و مواد زاید در بدن بیمار جمع می شود و در زمان خاصی که معمولا یک روز درمیان هست با انجام همودیالیز این مواد دفع می شوند و مجددا تا جلسه بعدی همودیالیز مواد زاید در بدن بیمار جمع می شوند.
انجام هرکدام از روش های دیالیز و یا همودیالیز وابسته به شرایط روحی و جسمی بیمار، وضعیت بیماری و تشخیص پزشک میباشد.

پیوند کلیه:

یکی دیگر از درمان های جایگزین و حمایتی برای بیماران مبتلا به نارسایی مزمن کلیوی پیوند کلیه است. پیوند کلیه عبارت است از گرفتن کلیه از یک فرد دهنده کلیه و پیوند کردن آن به گیرنده یعنی همان فرد مبتلا به نارسائی کلیه. کلیه پیوندی در قسمت پایین تر شکم و در استخوان لگن قرار داده می شود. زیرا در اینجا توسط استخوان لگن خاصره ۳۲ محافظت می شود که به آن ضربه ای وارد نشود. بعد از پیوند کلیه بیمار دیگر نیاز به درمان با دیالیز ندارد. از آن پس کلیه پیوند شده کار تنظیم تعادل محیط داخلی بدن و ترشح مواد مترشحه از کلیه خود فرد را بر عهده دارد. بااین وجود بیمار باید همچنان تحت مراقبت پزشک باشد زیرا باید از کلیه پیوند شده محافظت کرد و بیمار باید همواره داروهای خاصی به نام داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی برای پیشگیری از تخریب کلیه پیوندی توسط سیستم ایمنی بدن استفاده کند.

با پیشرفت علم پزشکی و افزایش آگاهی نسبت به سلامت انسان نقش رژیم غذایی و تغذیه سالم در سلامتی ما بیشتر مشخص و اهمیت آن بیشتر آشکار می شود. نقش مهم تغذیه سالم در پیشگیری و کنترل بیماری هایی چون دیابت، پرفشاری خون، مشکلات قلبی و عروقی، مشکلات لیپیدی، سرطان ها و بسیاری از بیماری های دیگر امروزه به اثبات رسیده است و توجه به نقش تغذیه در حفظ سلامتی به طور روز افزون در حال افزایش است.
منشاء بخش اعظم مواد زائد تولید شده در بدن از مواد غذایی مصرفی است. اگر کلیه ها سالم باشند ما در تصفیه خون و مواد دفعی حاصل از مواد غذایی مشکلی نخواهیم داشت، اگر مقدار زیادی نمک بخوریم کلیه ها این افزایش را متوجه می شوند و فورا اقداماتی برای حذف نمک اضافی و حفظ تعادل بدن آغاز می کنند. اگر مقدار زیادی مایعات بنوشیم کلیه ها برای حذف مقادیر اضافی مایعات مقدار بیشتری ادرار تولید می کنند و ... اما اگر کلیه ها آسیب ببینند توانایی شان را برای پاسخ به تغییرات رژیم غذایی از دست می دهند و مواد زاید و سموم در بدن بیمار جمع می شوند. برای مثال آب و نمک اضافی دفع نمی شوند و در بدن باقی می مانند، این احتباس مواد زائد و اضافی در خون عوارض زیادی برای بیمار به همراه خواهد داشت.
برخلاف تصور عموم، که اغلب تغذیه و رژیم غذایی را امری ساده می انگارند و تغییر آن را آسان میدانند، کنترل و تطبیق رژیم غذایی به خصوص برای بیماران پیچیده است و در این مورد باید با متخصص تغذیه و رژیم درمانی مشورت کرد. متخصص تغذیه با استفاده از ابزار خاصی مثل وزن، قد، نتایج آزمایش ها، ارزیابی های بالینی بیمار و با مشورت پزشک رژیم غذایی بیمار را تنظیم کرده و مطابق با سلامتی اش هدایت می کند. بسیاری از توصیه های تغذیه ای که ممکن است برای افراد سالم مناسب باشند می توانند برای افراد خاص با بیماری ها و شرایط خاص بسیار نامناسب و مضر باشند.
اغلب دریافت مواد مغذی در بیماران کلیوی ناکافی است که از علل آن می توان به رعایت رژیم غذایی کلیوی بسیار سخت گیرانه، محدودیت های تغذیه ای که فرد در اثر بیماری برای خود قائل می شود و بی اشتهایی اشاره کرد.
آگاهی تغذیه ای ناکافی در بیماران کلیوی و دیالیزی بسیار مهم است. از آنجا که دریافت ناکافی مواد مغذی و ابتلا به سوء تغذیه در بیماران کلیوی علاوه بر تاثیر عمومی بر وضعیت سلامتی بیماران باعث پیچیدگی بیشتر وضعیت بیماری ایشان و افزایش احتمال مرگ و میر در آن ها می شود توصیه می شود بیماران آگاهی خود را در زمینه تغذیه و رژیم غذایی در بیماران کلیوی افزایش داده و برای تنظیم فردی رژیم غذایی شان همواره تحت نظر یک متخصص تغذیه باشند.
تنظیم رژیم غذایی در بیماران کلیوی امری فردی است و برای هر فرد مقدار دریافت و نوع مواد غذایی متفاوت است. لذا توصیه می شود بیماران کلیوی و دیالیزی حتما از مشورت متخصص تغذیه و رژیم درمانی بهره ببرند.

به طور کلی رژیم غذایی برای بیماران کلیوی به دستور های غذایی گفته میشود که توسط متخصص تغذیه و رژیم درمانی با توجه به ویژگی های فردی مثل سن، جنس، وزن، قد و نتایج آزمایشگاهی برای فرد مبتلا به بیماری کلیوی تجویز می شود. اغلب رژیم غذایی کلیوی برای بیماران کلیوی کم نمک، کم پتاسیم و کم فسفر است و محدودیت مصرف مایعات و پروتئین دارد.

بیماران کلیوی در حالت عادی نیاز به محدودیت دریافت انرژی ندارند، نکته مهم مدیریت صحیح و تامین این انرژی از منابع مناسب غذایی در رژیم غذایی بیماران کلیوی است. بیماران برای تعیین نیاز انرژی خود و آموختن نحوه دریافت این انرژی از منابع گوناگون تغذیه ای باید از متخصص تغذیه و رژیم درمانی کمک بگیرند. زیرا همان طور که اشاره شد سوء تغذیه در این بیماران شایع است و ابتلا به سوء تغذیه با طول عمر و کیفیت زندگی این بیماران مرتبط است.
باید توجه داشت که انرژی رژیم غذایی بیماران کلیوی از میزان مورد نیاز آن بیشتر نباشد زیرا اضافه وزن و چاقی از عوامل عمده زمینه ساز افزایش فشار خون، ابتلا به دیابت و آترواسکلروز عروق است که آن ها خود عوامل زمینه ساز بیماری کلیوی هستند. به طورکلی مراقبت وضعیت تغذیه بیماران کلیوی نقش مهمی در وضعیت سلامتی آن ها دارد، زیرا سوء تغذیه به هر دو شکل آن یعنی کمبود وزن و چاقی و اضافه وزن برای آنان خطرناک است.

کربوهیدرات ها از منابع اصلی تامین کننده انرژی در رژیم غذایی بیماران کلیوی محسوب می شوند. در مصرف کربوهیدرات ها باید به مقدار و نوع کربوهیدرات مصرفی توجه کرد. استفاده بیش از حد از کربوهیدرات های ساده از قبیل قند، شکر و مواد خوراکی تهیه شده از آن ها علاوه بر اینکه برای افراد مبتلا به دیابت مضر است، در افراد غیردیابتی نیز زمینه ابتلا به دیابت را فراهم می کند. بنابراین، بهتر است در رژیم غذایی بیماران کلیوی کربوهیدرات ها را از طریق منابع پیچیده تر از قبیل غلات و سبزی ها و میوه ها البته با رعایت اصول مربوط به کنترل دریافت پتاسیم و فسفر که بر اساس نظر متخصص تغذیه تنظیم میشود دریافت نمایند.

بسیاری از مردم تصور می کنندکه بیمار کلیوی نباید پروتئین بخورد درحالی که این توصیه برای این بیمارن اشتباه است و محدودیت نابجای دریافت پروتئین در این بیماران می تواند منجر به ابتلا به سوء تغذیه شود. محدودیت نابجای دریافت پروتئین در کودکان علاوه بر سوء تغذیه منجر به عقب افتادگی رشد آن ها نیز می شود. میزان پروتئین در رژیم غذایی بیماران کلیوی باید به میزانی باشد تا نیاز های روزانه بیمار را به پروتئین تامین کند و در عین حال بیشتر از میزان نیاز روزانه فرد نباشد تا از افزایش فشار بر روی کلیه جلوگیری شود. لذا توصیه می شود بیماران از محدودیت خودسرانه منابع پروتئینی پرهیز و با متخصص تغذیه مشورت کنند.
نکته مهم در تامین پروتئین مورد نیاز فرد در رژیم غذایی بیمار کلیوی این است که این پروتئین باید از منابع مناسب آن با توجه به رعایت دیگر محدودیت های مورد نیاز بیمار تامین شود.

چربی ها از منابع تامین کننده انرژی در رژیم غذایی محسوب می شوند. اغلب بیماران کلیوی مبتلا به مشکلات چربی خون هستند و یکی از علت های مرگ ناشی از سوء تغذیه در این بیماران آترواسکلروز (سفتی دیواره رگ ها) گزارش شده است. البته این به این معنی نیست که در رژیم غذایی بیماران کلیوی نباید چربی باشد، بلکه لازم است به نوع چربی مصرفی در رژیم غذایی این بیماران توجه داشت.
چربی ها کننده انرژی در رژیم غذایی بیماران کلیوی محسوب می شوند و دریافت بسیار پایین آن ها مشابه دریافت بیش از حدشان عوارضی در پی دارد. چربی مصرفی در رژیم غذایی بیماران کلیوی باید از نوع چربی های غیراشباع بویژه روغن زیتون و روغن کلزا یا کانولا باشد.
برای تهیه غذای بیماران کلیوی علاوه بر نوع چربی مصرفی لازم است به روش پخت و پز و آماده سازی مواد غذایی نیز توجه کرد. بهتر است اغلب از غذاهای آبپز و بخارپز در رژیم غذایی بیماران کلیوی استفاده کرد، زیرا سرخ کردن مواد غذایی در روغن باعث تولید مواد اکسیدان و سمی می شود. افزایش اکسیدان ها در بدن و اختلال در سیستم اکسیدان ها و آنتی اکسیدان ها خود از عوامل عمده زمینه ای در بروز مشکلات قلبی و عروقی است.از بهترین راه های کنترل دریافت مواد سمی و اکسیدان ها در رژیم غذایی اجتناب از مصرف مواد غذایی سرخ شده است.

هنگامی که کلیه ها قادر به انجام دادن وظیفه خود در تصفیه خون نباشند یکی از موادی که در خون تجمع یافته و سطحش بالا می رود فسفر است. بالا رفتن سطح فسفر در خون برابر با پایین آمدن سطح کلسیم خون است، این کاهش سطح کلسیم خون منجر به تحریک ترشح هورمونی به نام هورمون پاراتیروئید می شود. این هورمون آزاد سازی کلسیم از استخوان ها را تسریع می کند که می توانند باعث ضعف و شکنندگی استخوان ها و در نهایت پوکی استخوان شود. علاوه بر تحلیل استخوانی از دیگر عوارض افزایش سطح فسفر رسوب آن به شکل فسفات کلسیم در بافت های مختلف است. برای مثال رسوب ترکیب فسفات کلسیم در پوست که منجر به خارش شدید می شود، در جدار رگ های خونی که منجر به آترواسکلروز (سفتی دیواره رگ ها) می شود و زمینه ساز بیماری های قلبی و عروقی است. بنابراین کنترل دریافت فسفر در رژیم غذایی بیماران کلیوی نکته ای حائز اهمیت برای این بیماران است. در نتیجه هرچه سطح فسفر سرم بیماران بهتر کنترل شود احتمال وقوع این عوارض کمتر و کیفیت زندگی بیماران بیشتر خواهد بود.
برای پیشگیری از افزایش غلظت فسفر خون در ابتدا استفاده از داروهای باند شونده با فسفراست که تقریبا برای همه بیماران کلیوی توسط پزشک معالج تجویز می شود. این مکمل همراه غذا خورده می شود و به فسفر موجود در غذا در روده متصل می شود و مانع جذب فسفر غذایی در دستگاه گوارش می شود. مصرف این داروها علاوه بر اینکه مانع جذب فسفر غذایی در روده می شود، کمبود دریافت کلسیم را نیز جبران می کنند. شیر و لبنیات منابع عمده کلسیم رژیمی هستند، از آنجا که برای کاهش دریافت فسفر در رژیم غذایی بیماران کلیوی، دریافت شیر و لبنیات در رژیم غذایی آنان محدود می شود دریافت کربنات کلسیم نگرانی کمبود کلسیم را رفع می کند. باید توجه داشت که مصرف این مکمل دارویی باید حتما همراه غذا به ویژه وعده های غذایی اصلی باشد و مصرف آن به تنهایی یا در فاصله بین وعده های غذایی باعث بی تاثیر شدن و یا کاهش تاثیر آن خواهد شد.
در مواردی که سطح فسفر خون بالاتر از حد نرمال باشد مطابق با نظر پزشک دریافت کربنات کلسیم باید قطع شود تا از رسوب فسفات کلسیم در بافت ها جلوگیری شود.
راه دوم برای کنترل سطح فسفر سرم، کنترل دریافت آن از طریق رژیم غذایی است. بیمار باید با یک متخصص تغذیه و رژیم درمانی برای تنظیم یک رژیم غذایی مناسب برای بیماری کلیوی مشورت کند و با منابع عمده غذایی فسفر آشنا شود و از مصرف بیش از حد نیاز آن در رژیم غذایی خود خودداری کند.

منبع تامین کننده پتاسیم بدن، مواد غذایی دریافتی از رژیم غذایی و عمده ترین راه دفع آن ادرار تولید شده توسط کلیه ها است. آنچه مهم است حفظ تعادل پتاسیم در بدن است که کلیه مسئول اصلی حفظ این تعادل است.
در بیماران مبتلا به نارسایی کلیه توانایی بدن برای دفع پتاسیم از طریق کلیه با مشکل روبرو شده و کاهش می یابد و تعادل ذکر شده مختل می شود. بنابراین، باید از تجمع بیش از حد پتاسیم در بدن این بیماران پیشگیری کرد که راه های آن کاهش دریافت پتاسیم از طریق رژیم غذایی بیمار و یا دیالیز است.
شایع ترین علت سطح بالای پتاسیم قرار داشتن منابع سرشار از پتاسیم نظیر پرتقال، آب پرتقال، گوجه فرنگی، موز، گرمک، نمکهای جایگزین نمک خوراکی حاوی پتاسیم و ... در رژیم غذایی بیمار کلیوی است.
دریافت بالای پتاسیم در رژیم غذایی برای بیماران کلیوی و در ادامه افزایش سطح پتاسیم خون با عوارض خطر ناکی میتواند همراه باشد که مهمترین آن سکته قلبی است، همچنین سطح پایین پتاسیم می تواند به دلیل استفراغ، اسهال، استفاده از ملین ها و یا کاهش اشتها به مدت طولانی و دریافت مقادیر کم غذایی رخ دهد که این وضعیت نیز نیاز به ارزیابی و اصلاح دارد.

سدیم نیز همانند پتاسیم یکی از الکترولیت های حیاتی برای بدن است و مسئولیت تنظیم میزان پتاسیم خون به عهده کلیه است، سدیم اضافی دریافتی از طریق رژیم غذایی باید از بدن دفع شود و اگر دریافت سدیم کم باشد دفع آن نیز باید کاهش یابد. کلیه ها مسئول اصلی حفظ این تعادل هستند.
سدیم بخشی از همان نمک مصرفی روزانه ماست. اما برخی غذاها نیز حاوی سدیم هستند. با این وجود بخش عمده سدیم دریافتی ما از طریق نمک خوراکی است که خودمان به رژیم غذایی خود می افزاییم. راه اصلی دفع نمک مصرفی روزانه از طریق کلیه و از راه ادرار است. اگر بنا به هر دلیلی کلیه تخریب شود و قادر به دفع سدیم اضافی از بدن نباشد، سدیم اضافی در خون جمع شده و فرد به شدت احساس تشنگی خواهد کرد و موجب افزایش دریافت آب میشود. کلیه های آسیب دیده قادر به دفع کافی آب نیز نیستند و آب هم در بدن جمع می شود.

وجود آب برای زندگی حیاتی است اما تعادلش در بدن همواره باید حفظ شود. راه دفع آب از بدن دو بخش است، دفع محسوس و دفع نامحسوس. دفع محسوس آب یعنی دفع از راه ادرار و عرق کردن و دفع نامحسوس آب یعنی دفع از راه مدفوع، تبخیر از سطح پوست و تنفس. عمده ترین راه دفع آب از راه کلیه ها با تولید ادرار است. اگر کلیه ها نتوانند کارشان را درست انجام دهند آب در بدن جمع می شود. تجمع آب در بدن عوارضی از قبیل ورم اندام ها بویژه پاها، افزایش فشار خون و نشت آب در ریه و احساس تنگی نفس را درپی خواهد داشت.
در بیماری های کلیوی تا زمانی که دفع ادرار کاهش نیافته است نیازی به محدودیت و کنترل دریافت مایعات در برنامه غذایی بیمار کلیوی نیست، اما از وقتی که مقدار ادرار دفعی کاهش یافت باید دریافت مایعات کنترل شود. هرچه ادرار کمتری دفع شود محدودیت دریافت مایعات در برنامه غذایی بیشتر می شود.اگر فرد دیالیزی بتواند دریافت سدیم و نمک خود را به خوبی کنترل کند، کنترل دریافت مایعات کار دشواری نیست زیرا افزایش دریافت نمک در رژیم غذایی موجب افزایش احساس تشنگی میشود.

نیاز بیماران کلیوی به ویتامین های گوناگون با افراد سالم متفاوت است. مثلا نیاز بیماران کلیوی به ویتامین های محلول در آب مثل ویتامین های گروه B و ویتامین C افزایش می یابد. افزایش التهاب نیاز به ویتامین های کاهش دهنده التهاب را در این بیماران افزایش می دهد. بنابراین، برای تامین محتاطانه و دقیق نیاز این بیماران به مواد ریز مغذی، مکملی طراحی و عرضه شده است که حاوی ریز مغذی ها (ویتامین ها و مواد معدنی) در مقادیر مورد نیاز و توصیه شده برای بیماران کلیوی است و توسط پزشک متخصص کلیه و نفرولوژی برای بیماران کلیوی تجویز می شود.

زمان بعد از جراحی پیوند کلیه را بطور کلی به دو مرحله تقسیم می کنیم. یک تا دو ماه ابتدایی بعد از عمل جراحی پیوند کلیه را مرحله حاد پیوند کلیه و بعد از یک تا دو ماه را مرحله مزمن نام گذاری می کنیم. باید توجه داشت که رژیم های غذایی که بیمار باید در این دو مرحله رعایت کند با هم متفاوت است. ممکن است فورا بعد از انجام عمل جراحی بیمار قادر به مصرف غذا نباشد و بسته به نظر تیم پزشکی معالج از تغذیه وریدی یا رژیم های غذایی مایع برای بیمار استفاده شود. آنچه در اینجا بیان می شود مربوط به زمانی است که بیمار این دوره خاص را در صورت وجود، گذرانده باشد و بتواند از غذاهای معمول بخورد.
در فاز حاد بعد از عمل جراحی پیوند کلیه بعد از عمل پیوند، زمانی که بیمار قادر به استفاده از غذاها معمول در رژیم غذایی خود شد، بسته به وضعیت سلامتی فرد به مدت یک یا دو ماه باید از یک رژیم غذایی خاص پیروی کند. به دلیل استرس وارد شده به بیمار در اثر عمل جراحی نیاز بیمار به انرژی مقداری افزایش می یابد. محاسبه مقدار این افزایش و تنظیم نحوه دریافت آن بر عهده متخصص تغذیه و رژیم درمانی است. پس نیاز است بیمار تحت نظر یک متخصص تغذیه باتجربه باشد. نیاز بیمار در این مرحله به پروتئین نیز افزایش می یابد، زیرا بدن برای ترمیم زخم ها و جبران استرس های جسمی نیاز به پروتئین دارد. اینکه چه مقدار نیاز بیمار به پروتئین نسبت افزایش میابد به شرایط بیمار بستگی دارد و متغیر است.
تا زمانی که بیمار در بیمارستان بستری است نیاز است دریافت مایعات را محاسبه و مطابق با ادرار تولید شده در فرد باشد، وقتی که بیمار مرخص می شود، جز در موارد خاص، نیاز به محدودیت مایعات وجود ندارد و بیمار می توانند در پاسخ به احساس تشنگی اش آب بنوشد.

بیمار پیوندی در فاز مزمن پیوند کلیه نیاز به دریافت مقادیر بیشتر انرژی و پروتئین در رژیم غذایی کلیوی خود ندارد و نیازش مشابه افراد عادی است. اما آن چه در فاز حاد و مزمن پیوند کلیه باید مراقبت و کنترل شود عوارض داروهای مصرفی است.  اولین عارضه مصرف این داروها ضعف دفاع بدن است، پس بیمار باید تا جایی که ممکن است از غذاهای سالم در رژیم غذایی خود استفاده کند و از ورود مواد سمی و ناسالم از طریق غذا و برنامه غذایی خود به بدن خود بکاهد. این داروها باعث نگهداشتن آب و نمک در بدن هم می شوند و تجمع آب و نمک اضافی در بدن، فشار خون را افزایش می دهد و فشار خون بالا خود عامل آسیب رسان به کلیه ها است.
این بیماران باید دریافت نمک خود از طریق رژیم غذایی را کنترل کنند. مصرف این داروها ممکن است قند خون و اشتها را افزایش می دهند و بیمار باید از افزایش و کاهش محسوس وزن خود نیز مراقبت کند. اغلب در بیماران که تحت عمل پیوند قرار می گیرند ناهنجاری های لیپیدی و بالا بودن سطح چربی های خون (کلسترول و تری گلیسرید) شایع است. لذا توجه به توصیه های زیر لازم و مفید است: