رژیم غذایی پانکراتیت

بروزرسانی ۲۶ اردیبهشت ۱۴۰۲

پانکراتیت یک بیماری است که در آن پانکراس یا همان لوزالمعده ملتهب میشود، پانکراس یک غده کوچک است که در پشت معده و در کنار روده باریک قرار دارد و دو وظیفه مهم انجام میدهد. اولین وظیفه پانکراس تولید و ترشح آنزیم های قوی گوارشی به داخل روده باریک میباشد، دومین وظیفه پانکراس تولید دو هورمون انسولین و گلوکاگن است که وظیفه اصلی در کنترل قند خون را دارند.
زمانی که آنزیم های گوارشی قبل از اینکه به داخل روده کوچک ترشح شوند فعال شوند سبب آسیب به پانکراس میشوند که به آن پانکراتیت می گویند. سنگ کیسه صفرا، مصرف الکل، مصرف برخی داروها، جراحی های شکم، آسیب کیسه صفرا و... از انواع علل آن میباشد. دو نوع پانکراتیت حاد و مزمن وجود دارد:
پانکراتیت حاد: پانکراتیت حاد زمانی رخ میدهد که پانکراس با یک آسیب ناگهانی مواجه شود، معمولا کسانی که به پانکراتیت حاد مبتلا میشوند در صورتی که به درستی درمان شوند به طور کامل بهبود میابند. در برخی موارد درمان نشدن پانکراتیت میتواند سبب آسیب جدی به ارگان های حیاتی بدن شود و باید جدی گرفته شود.شایعترین علت پانکراتیت حاد سنگ کیسه صفرا و مصرف الکل است.

پانکراتیت مزمن: در صورتی که پانکراتیت حاد درمان نشود و ادامه پیدا کند پانکراتیت مزمن ایجاد میشود. یکی دیگر از علل پانکراتیت مزمن مصرف الکل است که موجب التهاب پانکراس میگردد. ممکن است در صورت مصرف الکل تا سال ها علائم پانکراتیت نمایان نشود و به طور ناگهانی متوجه التهاب پانکراس شویم. همچنین بالا بودن کلسیم و تریگلیسیرید خون نیز میتواند سبب بروز پانکراتیت مزمن شود.

علائم التهاب پانکراس

از جمله علائم پانکراتیت یا التهاب پانکراس میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
تب
افزایش ضربان قلب
حالت تهوع و استفراغ
احساس درد در قسمت فوقانی شکم که با خوردن غذا شدید تر میشود، بخصوص با خوردن غذا های چرب
حساسیت و درد در قسمت ناف
در پانکراتیت مزمن علائم بسیار شبیه پانکراتیت حاد میباشد با این حال ممکن است علائم دیگری نیز مشاهده شود از جمله کاهش وزن، اسهال به علت ترشح نشدن کافی آنزیم های گوارشی و یا دردی که در قسمت ناف ایجاد میشود و ممکن است به طور ناگهانی قطع شود.

رژیم غذایی برای بیماران پانکراتیت

رژیم غذایی برای بیماران پانکریت یک بخش حیاتی و مهم در درمان این بیماران است و پزشک پس از تشخیص و شروع درمان دارویی برای این بیماران آنها را به متخصص تغذیه برای دریافت رژیم غذایی مناسب برای بهبود وضعیت بیماریشان ارجاع میدهد، اهداف اولیه رژیم غذایی پانکریت شامل اهداف زیر است:
جلوگیری از سوء تغذیه و دریافت ناکافی مواد غذایی در رژیم غذایی بیماران پانکریت
حفظ قند خون در سطح نرمال (جلوگیری از هر دو حالت هیپوگلایسمی و هیپرگلایسمی)
جلوگیری از بوجود آمدن دیابت، مشکلات کلیه و دیگر مشکلاتی که در نتیجه التهاب پانکراس مزمن به وجود می آید
پیشگیری از عود مجدد پانکراتیت و التهاب حاد پانکراس
برای دست یابی به اهداف گفته شده نیاز است تا در رژیم غذایی بیماران پانکریت بیشتر از غذاهای پر پروتئین استفاده شود، از چربی های جانوری کمتر استفاده شود و حاوب آنتی اکسیدان فراوان باشد.

تحقیقات نشان دهنده این موضوع هستند که برخی از بیماران میتوانند تا ۳۰ درصد چربی نوع MCTs را تحمل کنند زیرا این روغن ها برای هضم نیاز به آنزیم های مترشحه از پانکراس ندارند، MCTs به میزان فراوان در روغن نارگیل وجود دارد، اما به طور معمول باید رژیم غذایی برای بیماران پانکریت کم چرب باشد.
اسفناج،انواع توت ها و غلات میتوانند از دستگاه گوارش شما محافظت کنند و رادیکال های آزادی که به ارگان های بدن آسیب میرساند را دفع میکند. به جای مصرف غذاهایی که در تولید آنها شکر استفاده شده بهتر است از میوه های مختلف استفاده کنید، بیماران پانکراتیت مستعد ابتلا به دیابت نیز هستند که باید در مصرف قند و شکر جانب احتیاط را رعایت کنند.
از وعده های کم حجم و در دفعات بیشتر استفاده کنید، حجم بالای غذا میتواند سبب فشار بر غده پانکراس برای ترشح آنزیم های گوارشی شود. مصرف ۶ تا ۸ وعده غذایی کم حجم به جای ۳ وعده غذایی با حجم بالا به دستگاه گوارش و پانکراس فشار کمتری وارد میکند.

از خوردن مقدار زیادی فیبر در یک وعده غذایی خودداری کنید، به طور مثال حجم زیادی از میوه ها و سبزی میتواند سرعت هضم غذا ها را کاهش دهد و در نتیجه سبب کاهش جذب مواد مغذی شود، به علاوه میزان بالای فیبر موجب میشود تا میزان تاثیر گذاری آنزیم های گوارشی کاهش یابد.
مصرف آب فراموش نشود، این بیماران همواره باید نسبت به مصرف آب خود و جلوگیری از دهیدره شدن خود توجه داشته باشند.

اهمیت مصرف ویتامین ها و مینرال ها در رژیم غذایی برای بیماران پانکراتیت

اهمیت مصرف ویتامین ها و مینرال ها در رژیم غذایی پانکراتیت بسیار بالاست، از آنجایی که در این بیماران به علت سوءجذب ویتامین ها میزان و همینطور افزایش فعالیت متابولیکی بدن نیاز بدن این افراد به ویتامین های مختلف افزایش پیدا میکند.
همچنین سوءجذب ویتامین ها میتواند به علت مصرف الکل و یا کاهش دریافت مواد غذایی در رژیم غذایی پانکراتیت به علت درد در ناحیه شکم پس از مصرف غذا بوجود آید.
کمبود ویتامین ها در رژیم غذایی پانکراتیت میتواند سبب مشکلاتی نظیر پوکی استخوان، مشکلات گوارشی، درد در ناحیه شکم و ... شود.
بنابر این بیمارانی که به پانکراتیت مزمن مبتلا هستند باید از نظر کمبود ویتامین ها در رژیم غذایی برای بیماران پانکراتیت به طور منظم بررسی گردند و مصرف ویتامین ها بر اساس تست های بیوشیمیایی و نتایج آزمایشگاهی مصرف شود. اما به صورت کلی میتوان به همراه رژیم غذایی پانکراتیت از مولتی ویتامین، کلسیم، آهن، فولات، ویتامین E، ویتامین A، ویتامین D، ویتامین B۱۲ استفاده کرد.
اگر بیمار دچار سوءتغذیه باشد حتما باید با یک متخصص تغذیه برای تنظیم رژیم غذایی پانکراتیت مشورت و برنامه غذایی مناسب خود را برای جلوگیری از عوارض سوءتغذیه و بیماری دریافت کند.

کاهش ریسک ابتلا به دیابت در بیماران پانکراتیت مزمن با رژیم غذایی مناسب

پانکراتیت مزمن در صورتی که کنترل و درمان نشود به مرور میتواند سبب از بین رفتن عملکرد قسمتی شود که مسئول ترشح هورمون انسولین است. در نتیجه قند خون بیمار بالا رفته و میتواند زمینه ی رخ دادن دیابت را بوجود آورد. این بیماران در معرض ریسک ابتلا به دیابت نوع ۱ قرار دارند. به همین دلیل رژیم غذایی بیماران پانکراتیت در صورتی که در معرض ابتلا به دیابت قرار داشته باشند باید متناسب با سطح قند خون ایشان تنظیم شود تا از بالا رفتن قند خون و افزایش ریسک دیابت جلوگیری کند.

مصرف الکل و پانکراتیت

مصرف الکل به عنوان یکی از اولین دلایل پانکراتیت مزمن و حاد شناخته شده است، در صورتی که بیمار مبتلا به پانکراتیت حاد باشد و به مصرف الکل ادامه میدهد میتواند زمینه ساز تبدیل آن به التهاب مزمن پانکراس شود و مشکلات بیشتری را برای فرد ایجاد کند، خطر عدم بهبود التهاب پانکراس با مصرف الکل افزایش پیدا میکند و به طور کلی مصرف الکل برای پانکراس سم است.

ضرورت رژیم غذایی کم چرب در رژیم غذایی بیماران پانکراتیت

میزان چربی ای که شما مجاز هستید در رژیم پانکراتیت مصرف کنید وابسته به وزن و قد شماست. اما به طور کلی برای عموم مردم نباید چربی رژیم غذایی برای بیماران پانکریت بیشتر از ۶۰ گرم باشد و در هر وعده غذایی چربی موجود در مواد غذایی مختلف آن وعده بیشتر از ۱۰ گرم نباشد.
استفاده از گوشت های کم چرب مثل گوشت ماهی و مرغ و قسمت های کم چرب گوشت مثل سینه مرغ توصیه میشود. چربی های قابل مشاهده در گوشت ها را بگیرید و پوست مرغ و ماهی را جدا کرده و سپس بپزید.
آبگوشت، سوپ و سایر غذاهای آبکی را در فریزر گذاشته و پس از اینکه چربی بر روی آن بسته شد چربی آن را جدا کنید و دور بریزید.
بعلاوه بیمار باید از مصرف غذاهای سرخ شده پرهیز نماید و برای پختن غذا به مقدار کم روغن را بر روی غذا اسپری نماید.
به طور کلی توصیه میشود غذا ها را به صورت آب پز و بخار پز مصرف نمایید. میتوانید گوشت ها را به صورت کبابی نیز مصرف کنید.
لبنیات پرچرب مثل خامه، پنیر خامه ای، ماست پرچرب و ... را با لبنیات کم چرب جایگزین کنید و به طور کلی تا حد امکان از مصرف چربی های جانوری پرهیز کنید.

غذاهایی که بیماران پانکراتیت باید از آنها پرهیز کنند

همانطور که گفته شد در بیماران مبتلا به التهاب پانکراس به علت ترشح ناکافی آنزیم های گوارشی باید محدودیت های غذایی اعمال شود که در زیر غذاهایی که باید تا حد امکان از مصرف آنها خودداری شود بیان شده است:
گوشت قرمز
احشا داخلی حیوانات مثل دل، جگر، قلوه و ...
غذاهای سرخ شده مثل سیب زمینی سرخ شده و ...
سس مایونز
کره یا مارگارین
لبنیات پر چرب
دسر ها و مواد غذایی که در تولید آنها شکر استفاده شده است.
اسید های چرب ترانس باید در رژیم غذایی التهاب پانکراس به صفر برسد.
غذاهای سرخ شده و گوشت های فراوری شده مثل همبرگر و فست فود ها از بدترین انتخاب های غذایی برای بیماران التهاب پانکراس هستند، همچنین اعما و احشا داخلی حیوانات، غذاهای سرخ شده، مایونز، چیپس و لبنیات پر چرب در راس محدودیت های غذایی قرار دارند.