تغذیه برای کم خونی

کم خونی دارای انواع مختلف است که می تواند به علت عدم تولید هموگلوبین، کمبود آهن در ساختار هموگلوبین، دفع بسیار سریع و یا تولید بسیار آهسته گلبول های قرمز باشد.از آنجاییکه سلول های بدن برای بقای خود به اکسیژن وابسته هستند و تامین این اکسیژن به عهده سلول های خونی است درجه های گوناگون کم خونی می تواند شرایط بالینی گوناگونی را برای فرد کم خون ایجاد کند.
بسیاری از مردم مبتلا به کم خونی هستند ولی این کم خونی در آنها تشخیص داده نشده است، برخی افراد مبتلا به کم خونی از احساس سستی و یا خستگی همیشگی و یا هنگام فعالیت، احساس کسالت عمومی و ناتوانی تمرکز شکایت دارند. افراد مبتلا به شکل های شدیدتر کم خونی بیشتر تنگی نفس خود را در هنگام فعالیت بدنی اعلام می کنند. شکل خیلی شدید کم خونی بدن را مجبور به افزایش برون ده قلب برای جبران کم خونی میکند که این خود موجب تپش قلب و تعریق می گردد و در پایان منجر به نارسایی قلبی و در صورت عدم درمان منجر به مرگ میشود. ممکن است در ابتدا کم خونی آنقدر خفیف باشد که متوجه علائم آن نشوید. اما شدت علائم با پیشرفت کم خونی افزایش می یابد.

شایعترین نوع کم خونی در بین ایرانیان کم خونی فقر آهن است، نقش اصلی آهن در بدن شرکت درساخت گلبول قرمز خون است که وظیفه عمده آن حمل و نقل اکسیژن از ریه به بافت های بدن است. درصورتی که ذخایر آهن بدن ما به هر دلیلی دچار کمبود شود ساخت گلبول قرمز مختل شده و باعث ایجاد کم خونی می شود. آهن علاوه بر خون سازی در ساختمان عضلات و برخی از آنزیم های مهم بدن نیز نقش دارد و بنابراین کمبود آن می تواند باعث تأخیر در رشد بدنی به ویژه رشد مغزی شود و شخص را مستعد عفونت کند.

کمبود آهن چه علائمی دارد؟ علائم کم خونی فقر آهن چیست؟

اگر کم خونی خفیف باشد یا به صورت تدریجی ایجاد شود بدن ما خود را با آن سازگار می کند، بنابراین ممکن است علامتی نداشته باشد. اما با شدت یافتن کم خونی علایم نیز آشکار می شوند. خستگی و احساس ضعف از اولین علایم کم خونی است.
فرد کم خون با کوچکترین فعالیت بدنی خسته می شود. به همین دلیل معمولا از انجام این قبیل کارها طفره می رود و با کم کردن کارهایش به نوعی خودش را با بیماری هماهنگ می کند. اگر ظاهر رنگ پریده دارید، دست و پایتان زود به خواب می رود یا گزگز می کند، اگر نمی توانید برای مطالعه یا انجام کاری تمرکز کنید و اگر به سردردهای گاه و بیگاه یا سیاهی رفتن چشم ها دچار می شوید، باز هم باید شک کنید که مبادا کم خون شده باشید.
افراد کم خون ممکن است تحریک پذیر بوده و زود عصبانی شوند یا حالت بی تفاوتی داشته باشند. این تغییرات رفتاری در بچه های کم خون بیشتر دیده می شود.در کودکان فقر آهن می تواند باعث تأخیر رشد نیز بشود و در موارد شدیدتر ضایعات همیشگی بر جای بگذارد. این کودکان معمولا ضریب هوشی پایین ترازحد طبیعی داشته و به دلیل کاهش قدرت یادگیری دچار افت تحصیلی می شوند.
همچنین با شدت یافتن کم خونی فقر آهن، زبان بدون پرز و ملتهب شده و زخم هایی در گوشه لب و دهان ایجاد می شود، ناخن ها ترد و شکننده شده و ممکن است حالت قاشقی پیدا کنند. برخی از افراد مبتلا به کم خونی فقر آهن شدید گرایش به خوردن مواد عجیبی نظیر خاک، یخ، نشاسته و برنج خام دارند.
کم خونی فقر آهن می تواند علایم گوارشی هم ایجاد کند. بی اشتهایی، سوء هاضمه، آروغ زدن، اسهال و یبوست و حتی اشکال در بلع غذا ممکن است به خاطر فقر آهن باشد.

آهن ریز مغذی مهمی است که باید از طریق تغذیه و رژیم غذایی به بدن برسد. بنابر این مهم ترین علت فقر آهن، ناکافی بودن میزان آهن مواد غذایی در رژیم غذایی ماست. گوشت قرمز، گوشت پرندگان، ماهی و دیگر اجزاء گوشتی مانند جگر و قلوه از مهم ترین منابع غذایی دارای آهن هستند که میتوانند در رژیم غذایی ما قرار داشته باشند. اگر گیاه خوار هستید و رژیم غذایی گیاهخواری را رعایت میکنید یا به هر دلیل دیگری مصرف گوشت در رژیم غذایی شما کم است در معرض ابتلا به فقر آهن قرار دارید. زرده تخم مرغ، سبزی های سبز برگی مانند اسفناج، گل کلم، سویا، حبوباتی نظیر عدس و لوبیا، کشمش، خرما، گردو، پسته، بادام و میوهایی نظیر زرد آلو از دیگر غذاهایی هستند که به عنوان منابع آهن میتوان از آنها در رژیم غذایی برای کم خونی استفاده کرد.
سبزی ها و میوه های ذکر شده اگر چه از مقدار آهن قابل قبولی برخوردار هستند اما آهن آن ها به صورتی است که به خوبی در روده ها جذب نمی شود. با این حال مصرف ویتامین ث در تغذیه برای کم خونی می تواند جذب آهن را زیاد کند به همین دلیل مصرف فلفل ، گوجه فرنگی و میوه هایی نظیر پرتقال، لیمو و دیگر مرکبات به همراه وعده های غذایی در رژیم غذایی توصیه می شود.
باید توجه کرد که قرار داشتن چای، قهوه و شکلات در رژیم غذایی جذب آهن را به شدت کاهش می دهد. بنابراین بهتر است تا حدود ۲ ساعت قبل و بعد از صرف غذا از مصرف آن ها خودداری کنیم. بیماریه ای روده ای مانند اسهال و سوء جذب و دارو هایی مانند رانیتیدین و تتراسیکلین هم به دلیل اختلالی که در جذب آهن ایجاد می کنند می توانند باعث کم خونی فقر آهن شوند.

تنها راه تشخیص قطعی کم خونی انجام آزمایش های بیوشیمیایی است. درمان اصلی کم خونی فقر آهن مصرف مکمل های دارویی آهن به ویژه شکل خوراکی آن است. درصورتی که شما به کم خونی فقر آهن مبتلا شده اید، رژیم غذایی غنی از آهن به تنهایی برای درمان کافی نیست و باید حتما از دارو نیز به همراه رژیم غذایی استفاده نمایید.
تعیین نوع و روش درمان به عواملی مانند سن بیمار، وضعیت سلامتی و پزشکی او، میزان و شدت کم خونی فقر آهن و علت ایجاد کننده ی آن، تحمل بیمار برای درمان و ... بستگی دارد.
در ابتدا مصرف منابع غنی از آهن در رژیم غذایی برای درمان کم خونی توصیه میشود. از طرف دیگر استفاده از مکمل های خوراکی آهن به همراه رژیم غذایی بیمار است که میتواند ذخایر آهن بیمار را به حالت عادی برگرداند اما از عوارضی که این دارو ها ایجاد میکنند عوارض گوارشی آن است که بیمار نمیتواند برای طولانی مدت آن را تحمل کند. پس بهترین راه برای درمان کم خونی به صورت دائمی استفاده از منابع غذایی آهن در رژیم غذایی میباشد.

از مهم‌ترین مواد مغذی جهت خون‌سازی می‌توان به آهن،‌ ویتامین ب ۱۲ و اسیدفولیک اشاره کرد که کمبود این مواد در رژیم غذایی میتواند سبب بروز کم خونی شود. از بین آن‌ها کم‌خونی ناشی از فقر آهن یکی از شایع‌ ترین کم‌خونی‌ های تغذیه‌ای است که ناشی از رژیم غذایی نامناسب و غلط است.
ویتامین ث جذب آهن را در رژیم غذایی افزایش میدهد، استفاده از منابع ویتامین ث در رژیم غذایی برای کم خونی مفید است. همچنین استفاده از مکمل های ویتامین ث در رژیم غذایی میتواند موجب افزایش جذب آهن در دستگاه گوارش شود. در ادامه باید به میزان آهن قابل جذب در رژیم غذایی نیز توجه کرد. جذب آهن در رژیم غذایی اغلب تحت تاثیر شکل آهن موجود در غذا میباشد.
آهن موجود در منابع حیوانی و جانوری بیشتر از آهن موجود در منابع گیاهی جذب میشود.بنابر این باید از منابع جانوری آهن بیشتر در رژیم غذایی برای کم خونی استفاده کرد. توجه داشته باشید که ویتامین ث بر روی جذب آهن غیر هم که در منابع گیاهی موجود است تاثیر بیشتری دارد. مصرف چای نیز بعلاوه پس از غذا میتواند جذب آهن موجود در رژیم غذایی را کاهش و بر کم خونی فرد اضافه کند.
استفاده از موادی نظیر قهوه، تخم مرغ، حبوبات و فیبر های غذایی در رژیم غذایی جذب آهن را به علت تشکیل کمپلکس های نامحلول کاهش میدهد. بنابر این منابع غذایی آهن در رژیم غذایی باید با فاصله دو ساعت بعد از مصرف هریک از این مواد در برنامه غذایی مصرف شود.
منابع غذایی حاوی آهن که میتوانید از آنها در رژیم غذایی برای کم خونی استفاده کنید شامل؛ جگر، قلوه، گوشت قرمز، سبزی های برگ تیره مثل جعفری، اسفناج و عدس و میوه های خشک شده بخصوص زردالو میباشد.
استفاده از موادی مثل آلو، ریواس، انبه، گلابی، طالبی، مرکبات و سبزیجات در رژیم غذایی برای درمان کم خونی به علت داشتن اسید سیتریک و اسید آسکوربیک میتواند جذب آهن را افزایش دهد.