در بیماری سرطان ایمنی بدن به دو دلیل ضعیف میشود، یکی بخاطر خود بیماری و دیگری بخاطر روند شیمی درمانی در بیمار سرطانی. در نتیجه انتخاب درست و اصولی مواد غذایی برای تغذیه در بیمار سرطانی اهمیت زیادی دارد. از سوی دیگر عوارض ناشی از روند شیمی درمانی میتواند بر روی گوارش و مصرف غذای تاثیر گذار باشد. رژیم غذایی بیمار سرطانی باید به گونه ای باشد تا در بیمار کاهش وزن ایجاد نگردد و وزن در محدوده نرمال باقی بماند و تغذیه بیماران سرطانی زیر نظر متخصص تغذیه به صورت مدام و مستمر پایش گردد. از طرفی دیگر نیز ممکن است مصرف برخی داروها موجب افزایش وزن بیمار شود که در این موارد نیز توجه به غذای بیماران سرطانی از اهمیت زیادی برخوردار است. بعلاوه تغذیه مناسب برای بیماران سرطانی میتواند موجب افزایش و بهبود کیفیت زندگی این عزیزان شده و در روند درمان سرطان نقش مثبتی ایفا کند. به طور کلی تغذیه مناسب میتواند بر همه جنبه های زندگی بیمار اثر بگذارد و باعث افزایش امید به زندگی شود.
در ابتدا توصیه هایی کلی برای رژیم غذایی بیماران سرطانی برای شما ارائه میدهیم و سپس راهنمای تغذیه در مراحل مختلف شیمی درمانی و بهبود عوارض آن در بیماران را شرح میدهیم:
شیمی درمانی یا دارو درمانی تزریق مواد دارویی است که با مهارت و روش درست از طریق رگ وارد جریان خون شده و برای درمان سرطان استفاده میشود. داروهای مورد استفاده در درمان سرطان بسیار حساس و مهم میباشند، نگهداری داروهای درمان سرطان در شرایط مناسب بسیار اهمیت دارد، این دارو ها به دلیل اثر گذاری قوی دارای عوارض و پیامد هایی میباشد که آگاهی از آنها به شما کمک زیادی در مواجهه با آن پیامد ها خواهد کرد. لذا توصیه میکنیم توصیه های تغذیه ای برای دوره شیمی درمانی که در زیر آمده است را بخوانید و آنها را به کار بگیرید تا بهبودی شما روند بهتری داشته باشد.
در زمانی که به بیمار اطلاع داده میشود که نیاز به شروع شیمی درمانی جهت کسب سلامتی دارد ممکن است چند روزی را به منظور انجام آزمایشات بگذراند، در طی این مدت سعی نمایید از غذاهای مقوی و مغذی بیشتری در رژیم غذایی بیمار سرطانی استفاده کنید، منظور از غذای مقوی یعنی تغذیه ای که انرژی بیشتری داشته باشد و غذای مغذی دارای ویتامین ها و ریز مغذی های بیشتری میباشد. در این بازه زمانی سعی کنید مصرف غذای بیمار سرطانی افزایش پیدا کند، مواد غذایی پروتئینی را در رژیم غذایی بیماران سرطانی بگنجانید، از جمله مواد غذایی پر پروتئین مثل تخم مرغ، شیر، ماست، گوشت های سفید بدون چربی و ماهی های پرچرب.
برای افزایش انرژی غذای بیماران سرطانی میتواند به سالاد، شیر یا ماست انواع پودر های آجیل مثل پودر گردو، بادام، کنجد و ... را اضافه نمایید.
برای افزایش ویتامین ها و مواد معدنی در تغذیه بیماران سرطانی از جوانه های تازه آسیاب شده غلات و حبوبات و افزودن آنها به غذا استفاده نمایید. روغن زیتون هم از جمله روغن های مفید برای افزایش انرژی رژیم غذایی بیماران سرطانی میباشد.
در صبح روز شیمی درمانی از صبحانه معمولی در تغذیه بیماران سرطانی استفاده شود، ۱ لیوان نوشیدنی مانند عسل یا آبمیوه طبیعی در وعده صبحانه و یا به عنوان میان وعده استفاده شود. همچنین تا قبل از شروع شیمی درمان به میزان کافی مایعات نوشیده شود تا بدن بیمار دچار کم آبی نگردد.
۲ تا ۴ ساعت قبل و بعد از شیمی درمانی از مصرف غذاهای سنکین در تغذیه بیماران سرطانی پرهیز شود، بهتر است غذاهای چرب و گوشت قرمز مصرف نشود و حجم غذا متعادل باشد. استفاده از یک وعده غذای خوب و مقوی چند ساعت قبل از شیمی درمانی و مصرف مایعات و غذاهای کم حجم در ۲ تا ۴ ساعت قبل از شیمی درمانی می تواند در کنترل حالت تهوع نقش موثری داشته باشد. در هر حال توصیه متخصصین تغذیه به بیماران سرطانی استفاده نکردن از غذاهای سنگین و پرچرب غیر متعارف است.
در هنگام شیمی درمانی میتوانید از موادی مانند شکلات، نبات و یا مایعات به میزان کم در تغذیه بیماران سرطانی استفاده نمایید و استفاده از این مواد عمدتا مشکلی ندارد، بعد از شیمی درمانی هم از مایعات خنک و نسبتا شیرین برای تغذیه بیمار سرطانی استفاده کنید، توجه کنید که استفاده از مواد غذایی خیلی شیرین به این بیماران توصیه نمیشود.
افزایش مصرف مایعات در رژیم غذایی بیماران سرطانی و استحمام روزانه میتواند باعث دفع بیشتر سموم ناشی از شیمی درمانی و کاهش عوارض ناشی از آن باشد. پس از اتمام شیمی درمانی و مراجعه به منزل بیمار میتواند از غذاهای سبک و کم حجم مثل سوپ کند، این نکته را مد نظر داشته باشید که بهتر است سوپ و مایعات مصرف شده پس از شیمی درمانی ولرم و کم ادویه باشد. بوی غذا در برخی افراد تحت شیمی درمانی میتواند باعث کاهش مصرف ماده غذایی شود. همچنین ممکن است برخی بیماران نسبت به مصرف گوشت قرمز در ابتدای کار مشکل داشته باشند که میتوانید بجای آن از گوشت سفید در رژیم غذایی بیماران سرطانی استفاده کنید.
حالت تهوع و استفراغ در بیماران سرطانی که تحت شیمی درمانی هستند نسبتا شایع است که خوشبختانه داروهای مناسبی برای کنترل این حالت در این بیماران جود دارد. با این وجود توصیه های تغذیه ای برای بیماران سرطانی میتواند به کاهش حالت تهوع در بیماران سرطانی منجر شود.مصرف مایعات به میزان کافی در برنامه غذایی بیماران سرطانی توصیه میشود به ویژه اینکه استفراغ میتواند منجر به کم آبی در این بیماران شود. مصرف مایعات در این بیماران هم در جبران آب از دست رفته و هم در کاهش عوارض ناشی از شیمی درمانی مفید است. سعی کنید از مصرف مایعات در حین غذا خوردن پرهیز نمایید. به طور کلی توصیه میشود غذا ها را به صورت مایع در مقادیر کم، سرد شده و یا در درجه حرارت اتاق میل نمایید. از مصرف غذا های چرب، تند و یا بیش از حد شیرین در رژیم غذایی سرطان اجتناب نمایید. مصرف غذا ها با بوی زیاد میتوانند حالت تهوع را تشدید نمایند.
بیماران سرطانی معمولا پس از شیمی درمانی احساس میکنند گرسنه نیستند و تمایلی به خوردن غذا ندارند و یا غذا برایشان طعم و مزه ای ندارد. همه این موارد میتواند موجب بی اشتهایی در بیمار شود. در مواردی نیز با خوردن اندکی غذا احساس سیری به آنها دست میدهد. در صورتی که بیمار سرطانی مدت زمان طولانی ای در این شرایط باشد حتما باید با متخصص تغذیه و پزشک معالج خود مشورت نماید.
توصیه های زیر برای رفع بی اشتهایی و کم اشتهایی توصیه میشود، در زمانی که بیمار در شرایط مناسبی قرار دارد غذای بیشتری برای بیمار طبخ شود و وعده های غذایی در محیطی آرام و دوستانه مصرف شود.
مصرف آب و مایعات مثال آبگوشت، آبمیوه های رقیق را بالاتر ببرید، مصرف غذاهایی با فیبر بالا نظیر آجیل ها، میوه و سبزی، نان غلات سبوس دار در برنامه تغذیه بیماران سرطانی را کاهش دهید. استفاده از مواد غذایی مثل قند های ساده، آبنبات و آدامس را متوقف کنید. مواد غذایی نظیر سیب، موز، کنسور هلو، برنج سفید و ماکارونی میتواند سبب بهبود وضعیت اسهال بیمار شود و به اندازه متعادل در رژیم غذایی بیماران سرطانی استفاده نمایید.
مصرف مواد غذایی با فیبر بالا نظیر غلات کامل، میوه ها و سبزیجات خام یا پخته شده مخصوصا با پوست، میوه های خشک شده، داته ها و آجیل ها را در رژیم غذایی برای کاهش یبوست بیماران سرطانی افزایش دهید،مصرف نوشیدنی های سالم را افزایش دهید، سعی شود عده های اصلی غذایی و میان وعده ها در زمان مشخص از روز مصرف شود و فعالیت بدنی را تا حد امکان افزایش دهید.
مواد غذایی را به صورت نرم و با موادی که بلع غذا را راحت تر میکنند استفاده کنید، از مصرف غذاهای خشک و خشن در رژیم غذایی بیماران سرطانی بپرهیزید. مصرف مرکبات، کافئین، فلفل و ادویه های تند، سرکه، گوجه فرنگی و الکل در تغذیه بیماران سرطانی که دچار گلودرد شده اند میتواند وضعیت را بدتر کند. قبل از مصرف غذاها صبر کنید تا دمای آن متعادل شود و سپس مصرف نمایید.
غذا قبل از مصرف سرد شود و به درجه حرارت اتاق برسد. بهداشت دهان حفظ گردد و دهان همیشه تمیز نگه داشته شود، بهطور مثال شستشوی دهان با آب نمک رقیق میتواند بسیار کمک کننده باشد.غذاها به صورت نرم و مرطوب و همراه موادی نظیر سس های سالم و خانگی مصرف شوند.مصرف غذاهای خشک و خشن، تند، ترش، کافئین، سرکه و گوجه فرنگی میتواند موجب آسیب بیشر شود.
از ظروف شیشه ای و پلاستیکی بجای ظروف فلزی برای تغذیه بیماران سرطانی استفاده کنید. غذا ها بهتر است سرد استفاده شوند. بهداشت دهان با آبکشی های مکرر حفظ شود. گاهی نیاز است از ترشیجات و یا ادویه های خاص جهت پوشاندن مزه هایی که در آن زمان نامطلوب به نظر میرسد استفاده گردد تا طعم و رایحه آن پنهان بماند.
ممکن است در روند درمان از یک غذای خاص احساس تنفر پیدا شود، در چنین شرایطی مصرف غذای سر به جای غذای گرم توصیه میشود و در غذا به گونه ای پخته شود که حداقل بو را داشته باشد.
اگر رخم باز در دهان بیمار وجود ندارد از غذاهای ترش جهت تحریک ترشح بزاق استفاده شود، غذاها به صورت نرم و مرطوب استفاده شود و به منظور حفظ رطوبت دهان مایعات به صورن جرعه جرعه و کم کم مصرف گردد و در نهایت بهداشت دهان با آبکشی مکرر دهان حفظ شود.
بدون تجویز متخصص تغذیه و یا پزشک از مصرف هرگونه مکمل غذایی در رژیم غذایی بیماران سرطانی خودداری شود زیرا ممکن است اثر معکوس در روند درمان داشته باشد.
رژیم غذایی بیماران سرطانی باید غنی از میوه و سبزی های حاوی آنتی اکسیدان باشد.در این بین گوجه فرنگی و فراورده های آن، گریپ فروت، هندوانه، انواع توت ها، انگور قرمز، آلو، هویج، انبه، کدو تنبل، هلو، پرتقال، شلیل، اسفناج، کلم قرمز، پیاز، سیر و موسیر غنی از منابع آنتی اکسیدان می باشند. از این رو توصیه میشود در رژیم غذایی روزانه بیماران سرطانی تا حد امکان از میوه و سبزیجات استفاده گردد.
ترکیب حبوبات وغلات منبع کاملی از پروتئین برای استفاده در رژیم غذایی بیماران سرطانی فراهم میکند.
فست فود ها و تنقلات کم ارزش نظیر چیپس، پفک، بیسکوییت، بستنی، انواع همبرگر، سوسیس، کالباس و ... نباید استفاده گردند. این غذا ها مقدار زیادی نیترات و نیتریت دارند که برای بیمار سرطانی مضر هستند.
به جای قسمتی از گوشت قرمز مصرفی روزانه در برنامه تغذیه بیمار سرطانی توصیه میشود از گوشت ماهی و مرغ استفاده شود و تا حد امکان چربی گوشت از آن جدا گردد و بدون چربی مصرف شود.
کباب کردن گوشت میتواند موادی در آن بوجود آورد که باعث بدتر شدن وضعیت بیماری میشود و بهتر است گوشت به صورت کباب مصرف نشود. گوشت بدون جربی باید آب پز و یا بخار پز باشد.
از ادویه هایی نظیر زردچوبه، دارچین، چای سبز و قهوه به میزان مناسب در رژیم غذایی بیمار سرطانی استفاده شود زیرا حاوی موادی مفید برای درمان سرطان هستند.