بیماری مالتیپل اسکلروزیس یا ام اس ( MS ) یکی از شایع ترین بیماری های عصبی است، این بیماری بالغ بر ۲ ملیون نفر را در سراسر دنیا درگیر خود کرده و شیوع آن در زنان بیشتر از مردان است.(۱، ۲)
در این مقاله بررسی میکنیم که چطور یک رژیم غذایی مناسب بر روی بیماری ام اس تاثیر میگذارد و شما چه تغییراتی باید در رژیم غذایی خود انجام بدهید تا بتوانید علائم بیماری ام اس را کنترل کنید.
مالتیپل اسکلروزیس یا ام اس یک بیماری خود ایمنی است که در آن سلول های ایمنی بدن به بافت پوششی اطراف سلول های عصبی به نام میلین که در افزایش سرعت انتقال پیام عصبی نقش دارند حمله کرده و آن را از بین میبرد.
به مرور زمان این بیماری میتواند منجر به آسیب دائمی به سلول های عصبی شده و در نهایت باعث قطع راه ارتباط عصبی بین مغز و اندام های بدن گردد.(۳)
علائم بیماری ام اس شامل موارد زیر است:
♦ خستگی
♦ سوزن سوزن شدن دست و پا و بی حسی
♦ اختلال در عملکرد مثانه و روده
♦ مشکلات حرکتی
♦ اختلال در بینایی
♦ اختلال در یادگیری و مشکلات یادگیری و حافظه
ام اس یک بیماری بسیار پیچیده است و راهی که این بیماری در بدن هر فرد منجر به آسیب و پیشرفت بیماری میشود متفاوت است، دانشمندان هنوز مطمئن نیستند که چه چیزی باعث بروز بیماری ام اس میشود و درمان قطعی این بیماری چیست.(۴)
گرچه رژیم غذایی نمیتواند منجر به درمان بیماری ام اس شود، اما مطالعات نشان میدهند که داشتن یک الگوی غذایی مناسب میتواند تا حدود زیادی به کنترل علائم ام اس کمک کند و کیفیت زندگی این بیماران را افزایش دهد.
در حال حاضر رژیم غذایی بخصوصی برای بیماران ام اس طراحی نشده است، زیرا دو نفر که به ام اس مبتلا هستند مسیر درمانی یکسانی ندارند.
با این حال دانشمندان معتقدند که دو فاکتور ژنتیک و محیط دو عامل اصلی بروز بیماری ام اس هستند و تغذیه جزء اصلی تاثیر گذار محیطی در بیماری ام اس است. این مسئله که شیوع بیماری ام اس در کشور های غربی بیشتر از کشور های در حال توسعه است نشان دهنده این مسئله است که رژیم غذایی و سبک زندگی تاثیر بسیار مهمی در بروز ام اس دارند.
به همین علت رژیم غذایی مناسب در بیماران ام اس و داشتن یک الگوی غذایی خوب میتواند در کنترل علائم ام اس و افزایش کیفیت این بیماران کمک زیادی بکند.
رژیم غذایی به چند طریق میتواند در بیماری ام اس نقش داشته باشد، از جمله پیشگیری از بیماری، کنترل علائم ام اس و جلوگیری از پیشرفت بیماری. رژیم غذایی مناسب برای ام اس باید سرشار از آنتی اکسیدان ها برای پیشگیری از التهاب، سرشار از فیبر برای بهبود حرکات گوارشی روده، دارا بودن مقادیر کافی کلسیم و ویتامین دی برای پیشگیری از پوکی استخوان و دارای ویتامین ها و مینرال های مختلف برای پیشگیری از خستگی و بهبود حال عمومی بیمار باشد.
از طرف دیگر باید غذاهایی که سبب بروز التهاب در بدن این بیماران میگردد و یا انجام فعالیت های روزمره را برای آنها مشکل میسازد کمتر مصرف شوند و دریافت آنها محدود شود.
برخی از مطالعات نشان میدهند که برخی رژیم های خاص مثل رژیم کتوژنیک میتوانند در بهبود علائم این بیماری کمک کنند، با این حال تحقیقات بر روی تاثیر این رژیم های غذایی خاص ادامه دارد و نیازمند بررسی بیشتر دانشمندان بر روی اثر بخشی این رژیم های غذایی است.
به طور مثال در یک مطالعه ۶۰ نفره دیده شد که رژیم کتو توانست در بیماران مبتلا به ام اس پیشروند بهبودی نسبی ایجاد کند، با این حال نیازمند تحقیقات بیشتری در این زمینه میباشد.(۵) در مطالعه دیگری دیده شد که دریافت رژیم کتو در بیماران ام اس با بهبود علائمی مثل خستگی، افسردگی و التهاب همراه بود.(۶)
در یک مطالعه دیگر مشاهده شد که دریافت برخی از مواد مغذی میتواند تاثیر مثبتی در بهبود علائم بیماری ام اس دارد و باعث افزایش کیفیت زندگی و حال عمومی این بیماران میشود. از جمله این مواد مغذی شامل چربی، کلسترول، فولات، آهن و منیزیوم بود. به عبارت دیگر دریافت کربوهیدرات کمتر تاثیرات مثبتی در بهبود علائم بیماران ام اس داشت.(۷)
بررسی ها بر روی تاثیر رژیم کتوژنیک بر بهبود علائم بیماری ام اس در حال حاضر در دست بررسی است و بررسی های زیادی درحال حاضر در این زمینه دارد صورت میپذیرد.
بعلاوه در بیماران مبتلا به ام اس کمبود ویتامین های آ، ب ۱۲ و د ۳ دیده شده و این بیماران مستعد کمبود این ویتامین ها هستند.(۸)
شواهد اولیه نشان میدهند که مصرف برخی از ویتامین ها، املاح، اسید های چرب، آنتی اکسیدان ها، ترکیبات گیاهی و ملاتونین تاثیر خوبی در بهبود علائم بیماری ام اس دارند.
گرچه تحقیقات بیشتری در این زمینه نیاز است اما مطالعات اولیه نشان میدهند که رژیم های کم کربوهیدرات مثل رژیم کتو و رژیم پالئو میتوانند به همراه مصرف برخی از مکمل ها نقش موثری در درمان علامت های ام اس و پیشگیری از پیشرفت بیماری داشته باشد.
رژیم غذایی ام اس باید طوری باشد که علائم این بیماری را در این بیماران کاهش داده و به آنها کمک کند که بتوانند علائم آن را کنترل کنند. به علاوه باید تاثیر مثبتی بر روی جلوگیری از پیشرفت بیماری داشته باشد که نهایتا منجر به افزایش کیفیت زندگی این بیماران داشته باشد.
در ادامه لیستی از مواد غذایی که در رژیم غذایی ام اس میتوانید مصرف کنید برای شما آورده شده است:
♦ همه انواع میوه ها و سبزیجات
♦ همه غلات کامل و سبوس دار
♦ مغز ها و دانه های روغنی مثل آجیل، دانه کدو و...
♦ ماهی ها و بخصوص ماهی های چرب سرشار از امگا ۳ مثل ماهی سالمون
♦ تخم مرغ و گوشت های تازه مثل گوشت قرمز، گوشت مرغ و...
♦ لبنیات مثل شیر، ماست، پنیر و...
♦ چربی های سالم مثل زیتون و روغن زیتون، آووکادو، نارگیل و...
♦ محصولات پروبیوتیک
♦ ادویه های مختلف و دم کرده آن ها
به طور کلی رژیم غذایی ام اس شباهت زیادی به یک رژیم غذایی سالم و متعادل دارد، با این حال در این الگوی غذایی تاکید بر روی مصرف بیشتر میوه ها و سبزیجات است.
این مسئله بخاطر محتوای بالای میوه ها و سبزیجات از ویتامین ها، املاح، فیبر و مایعات است که به کاهش علائم بیماران ام اس از جمله یبوست، خستگی و اختلال در عملکرد مثانه کمک میکند. بعلاوه، این گروه های غذایی سرشاز از آنتی اکسیدان ها هستند که از سلول های بدن در برابر آسیب رادیکال های آزاد محافظت میکنند. بعلاوه باعث کاهش التهاب در بدن شده و روند بیماری ام اس را کاهش می دهند.
ماهی و بخصوص ماهی های چرب مثل سالمون و ماهی تن سرشار از ترکیبات امگا ۳ هستند که در بیماران ام اس به کاهش التهاب کمک کرده و علائم بیماری را کاهش میدهند. این ماهی ها دارای مقادیر زیادی ویتامین دی هم هستند که به همراه کلسیم به افزایش استحکام استخوان ها کمک کننده است.
تحقیقات در مورد مصرف گوشت قرمز در رژیم بیماران ام اس نتایج متفاوتی به همراه داشته، با این حال مصرف متعادل گوشت قرمز به همراه مقادیر زیاد میوه و سبزی احتمالا برای سلامت این بیماران مفید است.
در مورد لبنیات هم نتایج متناقضی از تاثیر مثبت آنها دیده شده، با این حال بخاطر محتوای بالای کلسیم، ویتامین دی، ویتامین آ و پتاسیم این مواد غذایی میتوانید به مقدار متعادل از آنها در رژیم غذایی خود استفاده کنید.
برخی مطالعات هم نشان میدهند افراد مبتلا به ام اس بیشتر در معرض خطر ابتلا به سلیاک قرار دارند و بهتر است از مواد غذایی حای گلوتن در رژیم غذایی خود استفاده نکنند.
اگر شما مبتلا به ام اس هستید و زمانی که مواد غذایی حاوی گلوتن مثل نان و یا ترکیباتی که با استفاده از آرد گندم و جو تهیه شده دچار مشکلات گوارشی میشوید بهتر است با پزشک خود در این زمینه مشورت کنید تا در صورت نیاز از رژیم غذایی بدون گلوتن برای شما استفاده شود.
در حالی که در رژیم غذایی مناسب برای ام اس غذاهای خوشمزه زیادی وجود دارد که شما میتوانید از آنها به طور روزانه استفاده کنید، برخی از غذاها هم هستند که نباید در بیماران مبتلا به ام اس به مقدار زیاد مورد استفاده قرار بگیرند.
بسیاری از این غذاهای باعث بروز التهاب مزمن میشوند، از جمله این غذا ها میتوان به گوشت های فراوری شده مثل سوسیس و کالباس، همبرگر و... یا قند های ساده و نوشیدنی های قند دار اشاره کرد. در لیست زیر غذاهایی که نباید در رژیم غذایی ام اس مورد استفاده قرار بگیرد برای شما آورده شده است:
♦ گوشت های فراوری شده مثل سوسیس، کالباس، بیکن، گوشت های دودی شده، گوشت نمک سود و...
♦ کربوهیدرات های تصفیه شده مثل نان سفید، ماکارونی، بیسکوییت، شیرینی ها و...
♦ غذاهای سرخ شده مثل سیب زمینی سرخ شده، کوکو سرخ شده، مرغ سوخاری، دونات و...
♦ هله هوله ها مثل چیس، پفک، بستنی و...
♦ اسید های چرب ترانس مثل مارگارین، روغن های گیاهی هیدروژنه یا روغن نباتی، فست فود ها و...
♦ نوشیدنی های قند دار مثل نوشابه، آبمیوه های صنعتی، شربت ها و...
♦ نوشیدنی های الکلی
همانطور که در بالاتر هم گفته شد در صورتی که بیمار مبتلا به ام اس به بیماری سلیاک هم مبتلا باشد باید از رژیم غذایی بدون گلوتن یا رژیم سلیاکی استفاده کند تا وضعیت گوارش او دچار مشکل نشود.
بیماران مبتلا به ام اس علاوه بر مصرف مواد غذایی گفته شده در بالا در رژیم غذایی خود، باید نکات زیر را هم در برنامه روزانه خود در نظر بگیرند و آنها را اجرا کنند تا عوارض بیماری به کمترین حد خود برسد.
♦ به اندازه کافی غذا مصرف کنید و مطمئن شوید که نیاز بدنتان به مواد مغذی تامین میشود. مصرف کالری خیلی کم میتواند باعث خستگی شما شود.
♦ وعده های غذایی خود را از قبل آماده کنید، اگر وقت دارید میتوانید چند وعده غذایی را با هم آماده کنید تا در هنگام مصرف راحت تر باشد، این مسئله بخصوص در مورد بیمارانی که احساس خستگی زیادی دارند میتواند بسیار مفید باشد.
♦ مواد اولیه ای که میخواهید با آنها غذا درست کنید را در دسترس خود قرار دهید، به طوری که در آشپزخانه خود همه چیز داشته باشید، این مسئله به ذخیره انرژی به شما کمک میکند.
♦ از مواد غذایی که آماده تر هستند مثل مرغ پوست کنده و تکه تکه شده، ماهی پاک شده و... استفاده کنید تا پخت و پز غذا برای شما راحت تر باشد.
♦ از نوشیدنی های غلیظ استفاده کنید، اگر غذا خوردن و بلعیدن غذا برای شما دشوار است از نوشیدنی های غلیظ مثل اسموتی ها استفاده کنید که مواد مغذی و انرژی زیادی برای شما فراهم میکنند.
♦ اگر جویدن زیاد غذا یا بافت سفت آن شما را اذیت میکند بهتر است از غذاهایی که بافت نرم تر دارند مثل سوپ ها و آش ها، موز، آووکادو و... استفاده کنید و از غذاهایی که سفت تر هستند مثل نان تست، کراکر ها و... نخورید.
♦ گرچه شاید برای شما کمک گرفتن از دیگران کمی سخت باشد اما سعی کنید در کارهای روزمره حتی در غذا خوردن، نشستن پشت میز و... از دیگران کمک بگیرید.
♦ فعالیت های ورزشی سبک و منظم انجام دهید، هرچند ممکن است که به علت خستگی کمی برای شما سخت باشد اما انجام فعالیت ورزشی روزانه از پوکی استخوان، تحلیل رفتن عضلات و افزایش وزن پیشگیری میکند و به افزایش سلامت شما کمک میکند.
اگر شما مشکلات دیگری که مربوط به ام اس باشد و در متن بالا گفته نشده دارید، با مشاور سلامت خودتان مشورت کنید تا بهترین راهنمایی و راهکار را برای شما داشته باشند.
ام اس یک بیماری خود ایمنی است که بر روی سلول های عصبی شما تاثیر میگذارد، رژیم غذایی بخصوصی برای درمان بیماری ام اس وجود ندارد اما انجام برخی توصیه های غذایی متواند تا حدود زیادی به کاهش علائم و عوارض بیماری ام اس کمک کند.
توصیه های غذایی در بیماری ام شامل مصرف بیشتر میوه و سبزیجات، غلات کامل و ماهی ها است. بعلاوه کاهش مصرف غذاهای ناسالم مثل اسید های چرب ترانس و یا قند های ساده با کاهش علائم بیماری و کاهش سرعت پیشرفت بیماری همراه است. بیماران مبتلا به ام اس باید از غذاهایی نظیر گوشت های فراوری شده،کربوهیدرات های ساده، تنقلات ناسالم مثل چیپس و پفک، چربی های ترانس و نوشیدنی های قند دار خودداری کنند.
با این حال بهتر است برای تنظیم رژیم غذایی اختصاصی برای خودتان با مشاور تغذیه مشورت کنید و از آن کمک بگیرید.