بارداری یکی از حیاتی ترین و مهم ترین دوران های طول زندگی یک خانم است، بنابر این بسیار مهم است تا در دوران بارداری از تغذیه مناسب و رژیم غذایی بارداری سالم استفاده کنیم. انتظار داریم که مادران باردار توجه خاصی به غذایی که میخورند داشته باشند و از خوردن مواد غذایی که برای خودشان و جنینشان مضر است پرهیز نمایند.برخی غذاهایی که در ادامه بررسی میکنیم باید محدود شوند و برخی از آنان باید به طور کامل مصرف نشوند، ۱۱ ماده غذایی که در دوران بارداری باید محدود و یا به طور کامل مصرف نشوند را در ادامه بررسی میکنیم:
جیوه یک ماده بسیار سمی برای بدن است، تا کنون میزان مجازی برای در معرض قرار گرفتن جیوه مشخص نشده است و در آب های آلوده جیوه بیشتری دیده میشود.(۱) جیوه در مقادیر بالا میتواند برای سیستم عصبی، سیستم ایمنی و کلیه های شما بسیار سمی باشد، بعلاوه جیوه میتواند منجر به مشکلات جدی در تکامل جنین شود.(۲) از آنجایی که میزان جیوه در آب های آلوده زیاد است ماهی های بزرگ دریایی میتوانند میزان زیادی جیوه را در گوشت خود جای دهند، بنابر این مادران باردار باید میزان مصرف ماهی های بزرگ دریایی را به ۱ یا ۲ وعده در ماه محدود کنند.(۳ ، ۴)
از جمله ماهی هایی که دارای جیوه بالا هستند میتوان به شمشیر ماهی، شاه ماهی خالدار و ماهی تن اشاره کرد.
توجه به این نکته ضروری است که همه انواع ماهی ها دارای جیوه زیادی نیستند و استفاده از ماهی های کوچک تر و بدون جیوه در دوران بارداری بسیار مفید است و استفاده ۲ بار در هفته از ماهی های بدون جیوه به تامین اسیدهای چرب امگا ۳ که برای سلامت بدن شما ضروری است کمک میکند.
ماهی خام و علی الخصوص صدف میتوانند موجب انواع عفونت ها شوند که این عفونت ها میتوانند از نوع ویروسی، باکتریایی و یا انگل باشند مثل نورو ویروس، سالمونلا و لیستریا.(۵ ، ۶، ۷)
برخی از این عفونت ها فقط بر مادر اثر میگذارد و بدن مادر را ضعیف میکند، اما برخی از آنها میتوانند بر سلامت جنین اثر بگذارند و عواقب جدی در پی داشته باشند و یا حتی منجر به مرگ جنین شوند. مادران باردار بسیار مستعد ابتلا به لیستریا هستند، در واقع مادران باردار ۲۰ برابر بیشتر از سایر افراد مستعد ابتلا به لیستریا هستند.(۸) این باکتری را میتوان در خاک، گیاهان و یا آب آلوده یافت. ماهی خام میتواند در روند پردازش به آلودگی های مختلف آغشته شود. در صورت آلودگی مادر باردار لیستریا از طریق جفت به جنین منتقل میشود بدون اینکه مادر علائمی از بیماری را نشان دهد که در نهایت میتواند منجر به زایمان زودرس، مشکلات زایمان، سقط جنین و سایر مشکلات جدی دیگر برای سلامت جنین شود.(۹)
به همین دلیل مادران باردار باید از مصرف ماهی خام و نیم پز بخصوص انواع صدف در رژیم غذایی دوران بارداری خودداری کنند.
خوردن گوشت خام و نیم پز میتواند منجر به آلودگی های مختلف و عفونت شما به باکتری هایی نظیر ای-کلای، سالمونلا، لیستریا و توکسوپلاسموز شود.(۱۰، ۱۱، ۱۲، ۱۳) باکتری ها میتوانند سلامت جنین شما را به خطر بیندازند که از جمله مشکلاتی که میتوانند برای جنین ایجاد کنند شامل بیماری های عصبی شدید مثل عقب ماندگی ذهنی، کوری، صرع و ... میشود.(۱۴)
انواع گوشت ها از جمله همبرگر، گوشت چرخ کرده، گوشت پرندگان و ماکیان و... را نباید به صورت خام یا نیم پز استفاده شود. در مودر گوشت های فراوری شده مثل سوسیس و کالباس و ... هم نگرانی هایی در مورد آلودگی آنها وجود دارد و ممکن است در طی مراحل تولید و یا نگهداری به باکتری های مختلف آلوده شوند و مادران باردار باید از مصرف این مواد خودداری کنند مگر اینکه به طور کامل آن را پخته و مصرف کنند.
تخم مرغ خام میتواند به سالمونلا آلوده باشد، علائم آلودگی به سالمونلا معمولا فقط مادر را تحت تاثیر قرار میدهد و شامل تب، تهوع، استفراغ، کرامپ های شکمی و اسهال است(۱۵، ۱۶) هرچند در برخی موادر نادر عفونت ممکن است سبب گرفتگی دهانه رحم شده و موجب زایمان زودرس و به دنیا آمدن بچه نارس شود.(۱۷)
از غذاهایی که با تخم مرغ خام تولید میشود میتوان به تخم مرغ عسلی، سس مایونز خانگی، بستنی خانگی و هر ماده ای که در آن از تخم مرغ خام استفاده میشود نام برد.
بیشتر مواد غذایی صنعتی که در تهیه آن از تخم مرغ خام استفاده شده محتوای تخم مرغ پاستوریزه است که از آلودگی های باکتریایی پاک شده، مادران باردار باید از مصرف تخم مرغ خام در رژیم غذایی دوران بارداری خودداری کنند و یا از انواع پاستوریزه آن استفاده کنند.
احشا داخلی حیوانات منبع بسیار خوبی برای بسیاری مواد مغذی مورد نیاز بدن هستند که از جمله میتوان به آهن، ویتامین ب ۱۲، ویتامین A و مس اشاره کرد که همه اینها برای مادر باردار و فرزندش خوب هستند، هرچند مصرف مقدار زیاد ویتامین A از طریق منابع جانوری توصیه نمیشود و میتواند سبب مسمومیت با ویتامین A شود، همانطور که مصرف زیاد مس میتواند سبب مسمویت با مس شود که در نهایت میتواند سبب نقص نوزاد هنگام تولد و مسمویت کبد شود.(۱۸، ۱۹، ۲۰)
در نهایت مادران باردار نباید بیشتر از یک بار در هفته از از احشاء داخلی حیوانات در رژیم دوران بارداری استفاده کنند.
کافئین رایج ترین ماده محرکی است که در دنیا مورد استفاده قرار میگیرد و در قهوه، چای و نوشیدنی های کولا دار به مقدار زیاد وجود دارد.(۲۱، ۲۲)
معمولا به مادران باردار توصیه میشود دریافت کافئین خود را در طی دوران بارداری به حداکثر ۲۰۰ میلی گرم در طول روز محدود کنند که این مقدار کافئین معادل ۲ تا ۳ فنجان قهوه است. کافئین به سرعت جذب خون میشود و از طریق جفت به جنین انتقال پیدا میکند، از آنجا که جنین و جفت فاقد آنزیم اصلی برای تجزیه کافئین هستند میزان بالای کافئین در بدن جنین تجمع پیدا میکند و مشکل ساز میشود.(۲۳، ۲۴، ۲۵)
دریافت زیاد کافئین در دوران بارداری رشد جنین در رحم را کاهش میدهد و خطر تولد نوزاد کم وزن را افزایش می دهد.(۲۶)که منجر به افزایش احتمال مرگ و میر در نوزاد و افزایش خطر ابتلا به بیماری های مزمن نظیر دیابت و بیماری های قلبی عروقی را در بزرگسالی را در پی دارد.(۲۷، ۲۸)
جوانه های خام گیاهی مثل جوانه یونجه، شبدر، گندم، حبوبات و... ممکن است به سالمونلا آلوده باشند(۲۹)، محیط مرطوب مورد نیاز برای جوانه زدن این گیاهان برای رشد باکتری ها بسیار مناسب است و تقریبا شستن آن غیر ممکن است، به همین دلیل به مادران باردار توصیه میشود در رژیم دوران بارداری از مصرف جوانه خام گیاهان پرهیز نمایند و آنها را قبل از مصرف بپزند و یا از انواع پاستوریزه آن در رژیم بارداری استفاده کنند.(۳۰)
میوه ها و سبزی های شسته نشده میتوانند به انواع مختلف آلودگی های باکتریایی و انگلی آغشته باشند.(۳۱) از جمله توکسوپلاسموز، ای-کلای، سالمونلا و لیستریا که این آلودگی ها میتوانند از خاک یا دستان کشاورز و فروشنده به میوه ها و سبزیجات انتقال یابد. آلودگی میتواند در هر زمان از جمله تولید، برداشت، فراوری، ذخیره سازی، حمل و نقل و یا مصرف به وجود آید، باکتری ها میتوانند به مادر و جنین آسیب برسانند. یکی از انگل های بسیار خطرناکی که میتواند بر روی سطح میوه ها و سبزیجات باقی بماند انگل توکسوپلاسموز است، برخی افرادی که به توکسوپلاسموز مبتلا میشوند از خودشان علائمی نشان نمیدهند و در برخی موارد ممکن است سبب بروز علائمی نظیر تب یا شبیه آنفولانزا شود.
بیشتر نوزادانی که در رحم به توکسوپلاسموز مبتلا شده باشند هنگام تولد علامتی از خود نشان نمیدهند، با این وجود علائمی نظیر کوری یا عقب ماندگی ذهنی در آینده میتواند برای نوزاد رخ دهد، البته برخی نوزادان در هنگام تولد ممکن است با مشکل نابینایی و یا آسیب های شدید ذهنی متولد شوند.
بنابر این مادران باردار در دوران بارداری باید به این نکته توجه کاملی داشته باشند تا از مصرف میوه ها و سبزیجات نشسته خودداری کنند و با شستن یا گرفتن پوست میوه ها و یا پختن این مواد آنها را از آلودگی های باکتریایی و انگلی پاک کنند.(۲۹)
شیر خام و پنیر غیر پاستوریزه حاوی طیف گسترده ای از باکتری های بیماری زای مختلف هستند از جمله لیستریا، سالمونلا، ای-کلای و کمپیلوباکتر. این آلودگی ها میتوانند در آبمیوه های غیر پاستوریزه هم وجود داشته باشد. تمامی این میکروارگانیسم ها میتوانند برای جنین خطرناک باشند و زندگی او را تهدید کنند.(۳۲، ۳۳، ۳۴، ۳۵، ۳۶)
آلودگی باکتریایی این مواد میتوانند در طی مراحل مختلف از جمله جمع آوری تا عرضه رخ دهد،(۳۶، ۳۷) پاستوریزه کردن محصولات بهترین راه برای از بین بردن میکروارگانیسم های بیماری زا است بدون اینکه به خواص آن آسیبی برسد و از خواص آن کاسته شود.(۳۸)
برای کاهش ریسک ابتلا به بیماری در مادران باردار باید در رژیم دوران بارداری فقط از لبنیات و آبمیوه های پاستوریزه استفاده کند.
مادران باردار باید به طور کامل از مصرف الکل خودداری کنند زیرا مصرف الکل در دوران بارداری با افزایش خطر سقط جنین و مرده زایی ارتباط دارد، حتی مصرف مقدار کمی الکل هم میتواند بر روی تکامل مغز جنین اثرات مخربی بگذارد.(۳۹، ۴۰، ۴۱، ۴۲) مصرف الکل توسط مادر باردار میتواند سبب ناهنجاری های صورت، نقص قلب و ناتوانی ذهنی است.(۴۳، ۴۴) بنابر این هیچ میزانی از الکل در رژیم دوران بارداری نباید مصرف شود.
بارداری دوره ی رشد سریع جنین در بدن مادر است، در نتیجه نیاز مادر باردار در طی دوران بارداری به مواد مغذی نظیر پروتئین، فولات، آهن و ... افزایش پیدا میکند. هرچند که نیاز به مواد مغذی در طی بارداری افزایش پیدا میکند اما این به این معنی نیست که باید به اندازه دو نفر غذا بخورید -کالری مورد نیاز مادر در طی دوران بارداری ۳۵۰ تا ۵۰۰ کالری طی سه ماهه دوم و سوم بارداری افزایش پیدا میکند.(۴۵)- یک رژیم غذایی مطلوب در طی دوران بارداری باید شامل همه گروه های غذایی مختلف باشد تا به اندازه کافی از مواد مغذی مورد نیاز مادر و کودک تامین شود.
غذاهای فراوری شده و یا هله هوله ها اغلب از نظر مواد مغذی فقیر هستند و سرشار از کالری، چربی و قند هستند، و مسئله ای که در این زمینه مهم است افزایش مصرف شکر در رژیم دوران بارداری با افزایش خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ و بیماری های قلبی عروقی همراه است.(۴۶، ۴۷)
هرچند افزایش وزن در بارداری تا حدودی طبیعی است اما افزایش وزن زیاد در دوران بارداری میتواند زمینه ساز بیماری های مختلفی شود از جمله ابتلا به دیابت بارداری و افزایش خطر به دنیا آمدن نوزاد با اضافه وزن و داشتن نوزادی چاق(۴۸، ۴۹) و این مسئله در طولانی مدت موجب افزایش شانس ابتلای نوزاد شما به بیماری های مزمن مختلف از جمله چاقی در بزرگسالی میشود.(۵۰، ۵۱، ۵۲)
بهداشت و آماده سازی مناسب غذا در همه دوران ها و در همه افراد اهمیت دارد، این اهمیت در دوران بارداری به علت حساسیت جنین دوچندان میشود، البته رعایت این مسائل همیشه آسان نیست اما برای سلامت مادر و جنین نیاز است تا این نکات در رژیم غذایی بارداری رعایت شود.
تا حد امکان این نکات را در رژیم غذایی دوران بارداری رعایت کنید و از مصرف مواد غذایی گفته شده در لیست بالا خودداری کنید.
در این مقاله میتوانید لیست ۱۳ خوراکی مفید در دوران بارداری را ببینید.