آیا رژیم کتوژنیک به درمان کبد چرب کمک می کند؟

از آنجا که امروزه رژیم های کم کربوهیدرات از جمله رژیم کتوژنیک بسیار پرطرفدار شده اند و بسیاری از افراد برای کاهش وزن از این نوع رژیم ها استفاده می کنند، بررسی تاثیرات رژیم های کم کربوهیدرات و پیش بینی عوارض احتمالی آن بر روی انسان اهمیت زیادی دارد. یکی از بیشترین سوالاتی که مخاطبان از مشاورین تغذیه میپرسند این مسئله است که آیا رژیم کتو میتواند به بهبود کبد چرب کمک کند یا خیر؟
ما در این مقاله قصد داریم تاثیرات مختلف رژیم های کم کربوهیدرات مثل کتوژنیک را بر کبد چرب غیر الکلی که شایع ترین نوع کبد چرب در ایران است را بررسی کنیم.
کبد چرب غیر الکلی یا NAFLD بیماری است که امروزه رواج بالایی دارد. در آمار های جدید حدود ۲۵% از جمعیت کشور های غربی و به طور کلی یک میلیارد نفر از جمعیت کل دنیا به این بیماری مبتلا هستند و این بیماری حتی در بین کودکان نیز در حال شیوع و افزایش است.

اما کبد چرب غیر الکلی چیست؟

در بیماری کبد چرب غیرالکلی (NAFLD)، چربی بیش از حد در کبد ذخیره می شود. اگرچه کبد در حالت عادی کمی چربی در خود ذخیره دارد، اما اگر چربی ذخیره شده در کبد بیش از ۵٪ کبد را تشکیل دهد میگوییم که فرد به کبد چرب مبتلا شده است.
در گذشته، کبد چرب تقریباً فقط در افرادی دیده می شد که نوشیدنی های الکلی زیادی مصرف می کردند، اما امروزه غیر از مشروبات الکلی، عوامل دیگری هم باعث بروز کبد چرب می شوند، از این رو کبد چرب بر حسب نوع عواملی که باعث بروز آن می شوند به دو دسته AFLD یا کبد چربی که عامل آن مصرف الکل است و NAFLD که کبد چربی که عامل آن غیر الکلی است دسته بندی می شود.
استئاتوز کبدی غیرالکلی (اﺳﺘﺌﺎﺗﻮز واژه ﮐﻠﯽ ﺑﺮاى اﺷﺎره ﺑﻪ ﺟﻤﻊ ﺷﺪن ﭼﺮﺑﯽ در ﮐﺒﺪ اﺳﺖ)، اولین مرحله NAFLD است. در برخی افراد بیماری در این مرحله باقی مانده و پیشرفتی نمی کند. اگرچه استئاتوز کبدی باعث ایجاد مشکلات متابولیکی مربوط به چربی اضافی کبد میشود، اما آسیب قابل توجهی به کبد نمی رساند.
اما در ۲۵-۳۰٪ موارد، کبد چرب شدت بیشتری پیدا میکند و جدی تر است و به آن استئو هپاتیت غیر الکلی (NASH) می گویند، که در آن سلول های کبدی ملتهب میشوند، تغییر شکل داده و نهایتا آسیب می بینند. هنگامی که کبد سعی در ترمیم این سلولهای آسیب دیده دارد، بافت اسکار که به طور عمومی هنگام تشکیل زخم و تشکیل بافت جدید در بدن ایجاد میشودظاهر میگردد و در نتیجه بیماری به نام فیبروز ایجاد می شود.
سرانجام در حدود ۲۰٪ موارد، NASH ممکن است به سیروز تبدیل شود. سیروز کبدی در مرحله نهایی و غیر قابل برگشت کبد چرب است که معمولاً منجر به نارسایی کبدی می شود.
درست است که فقط درصدی از بیمارانی که به کبد چرب مبتلا هستند بیماریشان به مرحله NASH و سپس سیروز کبدی پیشرفت می کند، اما کبد چرب به خودی خود می تواند تهدیدی برای سلامتی باشد. NAFLD باعث افزایش خطر بیماری های مزمن از جمله بیماری های قلبی و دیابت نوع ۲ میشود.(۱، ۲)

متأسفانه بسیاری از افراد مبتلا به کبد چرب از بیماری خود آگاه نیستند زیرا علائم کبد چرب مانند تورم شکم، از دست دادن اشتها و زردی معمولاً تا مراحل انتهایی کبد چرب و زمانی که بیماری پیشرفت نکند، ایجاد نمی شوند. بنابر اگر شما از آن دسته از افراد هستید که برنامه غذایی نامناسبی دارید بهتر است بیشتر مراقب سلامتی خود باشید.

علت ابتلا به کبد چرب چیست؟

دریافت بیش از حد انرژی (کالری)

دریافت کالری بیش از حد ممکن است منجر به تجمع چربی اضافی در کبد شود. تحقیقات نشان می دهد این اتفاق ربطی به نوع غذای مصرفی ندارد و هرگونه کالری اضافه موجب افزایش چربی کبد میشود. (۳)


مصرف بیش از حد کربوهیدرات تصفیه شده

مصرف زیاد کربوهیدرات ها از جمله کربوهیدرات های تصفیه شده مثل شیرینی ها، نان سفید، برنج، ماکارونی و... که فیبر و ارزش غذایی کمتری دارد می تواند ذخیره چربی در کبد را از طریق فرایندی به نام دنوو لیپوژنز (فرایندی که بدن از کربوهیدرات های دریافتی چربی تولید میکند) افزایش دهد. در بررسی های انجام شده مصرف کربوهیدرات های ساده تاثیر بیشتری در بروز چاقی و اضافه وزن در افراد داشته اند.(۴، ۵)


قند و شیرینی ها

قند و شکر از انواع کربوهیدرات های ساده هستند که در صنایع غذایی به طور گسترده برای بهبود طعم و شیرین کردن غذاهای مختلف مورد استفاده قرار میگیرد، شیرینی، شکلات، کیک، نوشابه ها، آبمیوه های صنعتی و بسیاری از غذاهای دیگر که در تهیه آنها از قند و شکر استفاده شده یکی از عوامل خطر ایجاد بیماری کبد چرب است. بنابر این باید در مصرف اینگونه غذاها احتیاط کرد. (۶، ۷، ۸)


نداشتن تحرک کافی

امروزه با پیشرفت تکنولوژی میانگین زمان فعالیت بدنی در بسیاری از کشور ها به ویژه کشور ایران بسیار کمتر شده است. با شیوع کرونا و تعطیلات گسترده و شرایط قرنطینه میانگین فعالیت بدنی روزانه افراد نسبت به قبل کاهش بسیار بیشتری یافته است. تحقیقات نشان می دهند که یکی از عوامل ابتلا به کبد چرب کم تحرکی و ورزش نکردن است و اگر شما هم از این دسته از افراد هستید بهتر است فکری برای افزایش فعالیت بدنی خود داشته باشید.(۹)


داشتن اضافه وزن

اضافه وزن و چربی بالا که خود دلایل مختلفی دارند، میتوانند به پیشرفته شدن کبد چرب منجر شوند و اگر اضافه وزن یا چاق هستید بهتر است سریعتر به فکر کاهش وزن باشید.


نقش ژنتیک در کبد چرب

امروزه می توان دلایل ژنتیکی و توارث را یکی از عوامل ابتلا به کبد چرب دانست. زیرا برخی از ژن های خاص خطر ابتلا به این بیماری را افزایش می دهد، با این حال تحقیقات بیشتری در این زمینه مورد نیاز است.
البته این به این معنی نیست که شما عوامل موثر دیگر در ایجاد کبد چرب را نادیده بگیرید.

روش های تشخیص ابتلا به کبد چرب

تشخیص کبد چرب با بررسی های آزمایشگاهی، سونوگرافی کبد و سی تی اسکن و گاهی بافت برداری یا نمونه برداری از کبد انجام می شود. در آزمایش خون افرادی که به کبد چرب مبتلا هستند علاوه بر تری گلیسیرید و انسولین بالا، برخی از آنزیم های کبدی به ویژه GGT و ALT افزایش می یابد. سونوگرافی یا سی تی اسکن نیز چربی اضافی یا سایر تغییرات کبد را نشان می دهد.
به علاوه متخصصان تغذیه با استفاده از فرمول ها و فاکتور های خاص می توانند احتمال ابتلا به کبد چرب را بررسی کنند.(۱۰)

آیا رژیم کتو به درمان کبد چرب کمک میکند؟

رژیم کم کربوهیدرات یا رژیم کتو در شرایطی خاص، با اعمال تغییراتی در رژیم غذایی و تحت نظر مشاور تغذیه میتواند تا حدی به درمان کبد چرب کمک کند اما رژیم کتوژنیک کلاسیک شرایط کبد چرب را تشدید می کند و باعث بدتر شدن شرایط میشود.
از آنجا که بسیاری از افراد مبتلا به NAFLD دارای اضافه وزن هستند، معمولا از طرف دوستان یا برخی از افراد نا آگاه به گرفتن رژیم های کم کربوهیدرات و کم کالری دعوت شوند و همین مسئله باعث بروز مشکلات شدید تری در این افراد میگردد. درصورتی که رژیم های کم کربوهیدرات و کتوژنیک فقط در شرایط خاص و فقط برای برخی از افراد برای کنترل کبد چرب توصیه و استفاده میشوند. متخصصان تغذیه رژیم های سخت کم کربوهیدرات که سبزیجات کمی دارند برای افرادی مبتلا به کبد چرب گرید ۲ به بالا اصلا توصیه نمی کنند.(۱۱)
نکته دیگر این مسئله است که در افراد مبتلا به کبد چرب نباید کاهش وزن سریع داشته باشیم و این در حالی است که سرعت کاهش وزن در رژیم های کم کربوهیدرات از جمله رژیم کتوژنیک بالا است و نباید در بیماران مبتلا به کبد چرب مورد استفاده قرار بگیرد.
رژیم کتو در حالت کنترل شده و بهبود یافته برای بیماران کبد چرب می تواند برای افراد مبتلا به NAFLD مفید باشد زیرا می تواند تغییرات زیر را در بیمار مبتلا به کبد چرب ایجاد کند:


چربی کبد را کاهش دهد

با مصرف کمتر کربوهیدرات ها و مصرف کربوهیدرات های با کیفیت تر (غلات کامل) و مصرف بیشتر سبزیجات در کنار غذا، متابولیسم و ذخیره چربی ها تعدیل شده و بیمار کم کم رو به سلامتی پیش می رود.


سطح انسولین را کاهش دهد و به کاهش مقاومت به انسولین کمک کند

کاهش کربوهیدرات مصرفی نیاز به ترشح انسولین را کاهش می دهد. با کاهش دریافت کربوهیدرات، چرخه کنترل هورمونی کربوهیدرات تعدیل شده و با کاهش ترشح ناگهانی انسولین مقاومت به انسولین نیز کاهش می یابد. این روند میتواند خیلی سریع و در طی چند روز اتفاق بیافتد. علاوه بر کاهش مصرف کربوهیدرات ها، توزیع وعده های غذایی، تنظیم زمان و مقدار مناسب میان وعده ها هم به کاهش مقاومت انسولین کمک می کند، نهایتا این مسئله باعث کاهش تبدیل قند به چربی در کبد میگردد. در نتیجه به معکوس کردن روند بیماری کبد چرب کمک می کند و کبد چرب رو به بهبودی پیش می رود و التهاب و فیبروز کبد کاهش می یابد.


اشتها را سرکوب و باعث کاهش وزن می گردد

رژیم کتوژنیک می تواند اشتها را کاهش دهد و فرد به طور غیر ارادی در هر وعده غذای کمتری مصرف میکند، این مسئله در طول روز منجر به کاهش کالری دریافتی و نهایتا کاهش وزن میگردد، از دیگر مزایای رژیم غذایی کم کربوهیدرات می توان به کاهش عوامل ایجاد کننده بیماری های قلبی مانند تری گلیسیرید، قند خون و فشار خون اشاره کرد. البته این تاثیر ها به مرور زمان رخ خواهد داد و نباید انتظار معجزه ناگهانی داشته باشید.

رعایت اصول در رژیم کتو در بیماران کبد چرب

اولین و مهم ترین اصل در ارتباط بودن با یک کارشناس تغذیه مجرب است. رژیم کتو از جمله رژیم های غذایی خاص است که رعایت غیر اصولی این رژیم عوارض بدی به همراه دارد.
یک اصل دیگر کاهش تدریجی کربوهیدرات و اجرای تغییرات به صورت تدریجی است تا بدن به مرور زمان بتواند با تغییرات تطابق پیدا کند.
پروتئین کافی مصرف کنید. دریافت مناسب پروتئین باعث کاهش چربی کبد در افراد مبتلا به NAFLD و همچنین مبتلایان به دیابت نوع ۲ می شود.
و نهایتا در مصرف مواد غذایی تعادل را رعایت کنید. یکی از دلایل دیگری که ما به ارتباط با متخصصان تغذیه تاکید می کنیم، رعایت کردن تعادل دریافت مواد غذایی است تا سلامتی فرد به خطر نیافتد.

روش های درمان کبد چرب

در کنار رژیم درمانی، عوامل دیگری هستند که به درمان کبد چرب کمک می کنند. از جمله موارد زیر که میتوانید با استفاده از آنها درمان بیماری کبد چرب را تسهیل بخشید:


فعالیت بدنی می تواند مقاومت به انسولین را کاهش دهد و بدن را به مصرف چربی های ذخیره شده در بافت چربی و کبد تحریک کند. بهترین نوع ورزش برای چربی سوزی، ورزش های هوازی و تمرینات مقاومتی است.


مصرف چربی های مفید

اگر در مناطق ساحلی زندگی می کنید حداقل دو بار در هفته ماهی قزل آلا، ساردین و سالمون و... میل کنید. این ماهی ها سرشار از چربی های امگا ۳ هستند. چربی های امگا ۳ توازن چربی ها را در بدن حفظ کرده و به تعادل آن ها کمک می کنند.
زیتون، آووکادو، روغن زیتون و گردو نیز از منابع خوب امگا ۳ هستند که میتوانید از آنها در رژیم غذایی خود بهره مند شوید.


مصرف مواد غذایی که آنزیم های کبدی را کاهش می دهند

مطالعات انجام شده نشان داده اند که کورکومین موجود در زرد چوبه باعث کاهش آنزیم های کبدی و در نتیجه کاهش فشار بر روی کبد می شود. شما میتوانید از زردچوبه برای تهیه غذاهای خود به مقدار مناسب استفاده کنید.
توجه داشته باشید که مصرف هر ماده غذایی باید به اندازه باشد و نباید در مصرف مواد غذایی افراط کنیم. همان طور که کمبود درشت مغذی ها و ریز مغذی ها میتواند باعث بیماری شود، مصرف زیاد آن ها نیز میتواند سلامتی را به خطر اندازد. به علاوه اگر داروهای رقیق کننده خون مصرف می کنید، با مشاور تغذیه خود در مورد مصرف کردن زردچوبه مشورت کنید تا تداخلی بین مصرف دارو و زردچوبه ایجاد نگردد.


مصرف مواد غذایی که متابولیسم را تحریک می کنند

مصرف چای و قهوه، زنجبیل، سبزیجات دریایی، سرکه سیب، کاکئو، حبوبات و فلفل قرمز باعث افزایش متابولیسم و تحریک چربی سوزی میشوند و میتوانید از آنها برای کمک به درمان کبد چرب استفاده کنید.

سخن پایانی

بیماری کبد چرب به دلایل مخلفی از جمله سبک زندگی و عوامل ژنتیکی بروز پیدا می‌کند. اگر این بیماری پیشرفته شود، میتواند خطرات جدی تری برای سلامتی ایجاد کند و نهایتا منجر به از کار افتادگی کبد میگردد.
خبر خوب این است که رژیم های کم کربوهیدرات یا کتو می توانند در شرایط خاصی تحت نظر متخصص تغذیه منجر به کاهش چربی کبد شود به شرطی که در شرایط و با اصول مناسبی اجرا شود. به یاد داشته باشید که رژیم های کتو غیر اصولی به خودی خود میتواند باعث افزایش مشکلات کبدی شود.