دیابت بیماری است که امروزه در سرتاسر جهان و در کشور ما شیوع
یافته است. این بیماری جزء موارد ممنوعیت کامل روزه داری نیست و با
توجه به حالات مختلف و وضعیت بیمار و صلاحدید پزشک یا متخصص تغذیه، فرد می تواند
برای روزه گرفتن یا نگرفتن تصمیم بگیرد.
بیماران دیابتی که قند خونشان خیلی خوب تحت کنترل می باشد و به
دیگر بیماری ها مبتلا نیستند، یعنی اینکه دیابت به دیگر اعضای بدنشان از
جمله قلب، کلیه و چشم آن ها آسیب نزده است و هم چنین بیمارانی که
انسولین مصرف نمی کنند، می توانند روزه بگیرند. بیماران دیابتی باید اصول
صحیح روزه داری را بیاموزند و آن ها را رعایت نمایند. آن ها نباید کالری دریافتی خود را در این ماه افزایش دهند و همچنین مصرف مواد قندی و
شیرین مثل زولبیا و بامیه را محدود نمایند.
خطراتی که ممکن است با روزه داری در بیماران دیابتی بوجود آید شامل موارد زیر است:
کاهش میزان مصرف غذا عامل خطر شناخته شده ای برای توسعه هیپوگلیسمی است. تخمین زده شده است که هیپوگلیسمی علت ۲ - ۴% مرگ و میر در بیماران مبتلا به دیابت نوع ۱ می باشد. تأثیر روزه داری در طول ماه رمضان بر میزان هیپوگلیسمی در بیماران مبتلا به دیابت به طور دقیق شناخته نشده است.
علائم هایپوگلایسمی خفیف شامل اضطراب، لرزش یا عدم تمرکز،
تعریق، گرسنگی، تهوع، افزایش ضربان قلب، سرگیجه ، سردرد و علائم هایپوگلایسمی شدید شامل اختلال تکلم، عدم درک زمان و مکان، گیجی
و بی قراری، از دست دادن هوشیاری و تشنج است. درمان هایپوگلایسمی تجویز گلوکز است.
اگر بیمار هوشیار باشد، از غذا یا نوشیدنی شامل ۱۵ تا
۲۰ گرم کربوهیدرات می توان استفاده کرد. در هایپوگلایسمی شدید که
فرد هوشیاری خود را از دست می دهد باید با گلوکز تزریقی درمان شود.
افراد دیابتی روزه دار در صورت بروز حملات هایپوگلایسمیک باید به
سرعت روزه خود را قطع کنند و تا موقعی که دیابت خود را تحت کنترل
مناسب قرار نداده اند نباید روزه بگیرند.
مطالعات ارتباط زیادی بین افزایش قند خون و عوارض میکروواسکولار و
ماکروواسکولار نشان می دهند. با این حال، هیچ اطلاعاتی در ارتباط با
کاهش قند خون در کوتاه مدت (به عنوان مثال، مدت زمان ۴ هفته) و
عوارض مربوط به دیابت وجود ندارد. مطالعات نتایج متغیری در مورد
تنظیم قند خون در بیماران مبتلا به دیابت که در ماه رمضان روزه می گیرند گزارش شده است.
هیپرگلیسمی ممکن است ناشی از کاهش بیش ازحد دوز داروها برای جلوگیری از
هیپوگلیسمی باشد. بیمارانی که افزایش دریافت غذا یا مصرف قند را
گزارش دادند، میزان قابل توجهی هیپرگلیسمی یا افزایش قند خون در طی روزه داری را تجربه کردند.
بیماران مبتلا به دیابت، به ویژه کسانی که دیابت نوع ۱ دارند و در ماه
رمضان روزه میگیرند، در معرض خطر ابتلا به کتواسیدوز دیابتی هستند،
به خصوص اگر دیابت آن ها قبل از ماه رمضان کنترل نشده باشد.
علاوه بر این، افزایش خطر کتواسیدوز دیابتی ممکن است به علت کاهش
بیش ازحد دوز انسولین دریافتی در نتیجه ی کاهش مصرف غذا در این ماه
باشد.
محدودیت مصرف مایعات در ماه رمضان، به خصوص اگر طولانی باشد، علت دهیدراسیون است. دهیدراسیون در مناطق با آب وهوای گرم و
مرطوب و در افرادی که فعالیت فیزیکی بیشتری دارند، شدید تر است.
علاوه بر این، هیپرگلیسمی باعث دیورزیز اسموتیک می شود که منجر به
تخلیه الکترولیت ها و آب بدن می شود که کاهش فشارخون را به همراه
دارد. در نتیجه سنکوپ، افتادن، صدمات و شکستگی های استخوانی ممکن
است ناشی از هیپوولمی و هیپوتانسیون همراه باشد.
افزایش ویسکوزیته خون ناشی از کمبود آب و دهیدراسیون ممکن
است خطر ترومبوز و سکته را افزایش دهد. یک مطالعه در عربستان
سعودی، افزایش شیوع انسداد رگ های شبکیه در بیماران دیابتی که در ماه رمضان
روزه داشتند، گزارش داد. با این حال، بستری شدن به علت حوادث کرونری یا سکته مغزی در ماه رمضان افزایش نیافت.
در ماه رمضان تغییر زیادی در رژیم غذایی افراد به وجود می آید. اکثر
مشکلات سلامتی احتمالا ناشی از رژیم نامناسب یا در نتیجه بیش از حد خوردن و خواب ناکافی است. بنابراین، رژیم غذایی در ماه رمضان برای افراد
مبتلا به دیابت نباید از یک رژیم غذایی سالم و متعادل متفاوت باشد.
توصیه های تغذیه ای باید جوابگوی نیازهای خاص و مشکلات پزشکی آن ها باشد.
در بیشتر مطالعات ۵۰-۶۰% افراد روزه دار وزن بدن خود را حفظ میکنند، در حالی که ۲۰-۲۵% افراد روزه دار دچار افزایش وزن یا کاهش وزن میشوند، از مصرف مقدار زیادی از غذاهایی که دارای کربوهیدرات و چربی هستند، خصوصاً در وعده افطار باید اجتناب شود. به علت تأخیر در هضم و جذب، مصرف غذاهای دارای کربوهیدرات پیچیده در وعده سحر توصیه میشود.
هم چنین توصیه می شود مصرف مایعات در طول
ساعات بین افطار تا سحر افزایش یابد. فرد به کمک متخصص تغذیه میتواند
میزان کالری مورد نظر خود را دریافت و با رژیم غذایی مناسب وزن خود را در حد متعادل نگه دارد.
در فرد دیابتی تقسیم غذا به ۳-۴ وعده در فاصله بین افطار و سحر خیلی اهمیت دارد زیرا سبب کاهش نوسانات گلوکز سرم
می شود.
تمام بیماران مبتلا به دیابت که مایل اند در ماه رمضان روزه بگیرند باید
ارزیابی های پزشکی را انجام دهند و آموزش های لازم را ببینند. برنامه های آموزشی باید شامل آموزش علائم و نشانه های مربوط به افزایش و کاهش قند خون و هچنین بررسی گلوکز خون میباشد.
این ارزیابی باید ۱ تا ۲ ماه قبل از ماه رمضان انجام شود، سلامت کلی بیماران باید مورد بررسی قرار گیرد
و کنترل گلیسمی، فشارخون و چربی ها انجام گردد. آزمایش خون باید
مرتب ارزیابی شود. توصیه های ویژه پزشکی باید به بیماران داده شود. در
طول این ارزیابی لازم است تغییرات لازم در رژیم غذایی یا دارو انجام شود
و زمانی که بیماری آن ها تحت کنترل باشد آن ها می توانند روزه بگیرند.
به بیماران دیابتی که در گروه های زیر هستند توصیه نمیشود که در ماه رمضان روزه بگیرند.
برای بیماران دیابتی که با رژیم غذایی و یا داروهای خوراکی ضد
دیابت درمان می شوند، دیابت کنترل شده دارند و رژیم غذایی و فعالیت
بدنی مناسب دارند، روزه گرفتن توصیه می شود. به افراد دیابتی که مایلند
روزه بگیرند توصیه می شود نظارت مکرر و خود پایشی بر قند خون خود
داشته باشند. ضروری است که بیماران دیابتی قند خون خود را چندین بار در روز
کنترل کنند. این موضوع مخصوصا در بیماران مبتلا به دیابت نوع ۱ و
بیماران مبتلا به دیابت نوع ۲ که نیاز به انسولین دارند بسیار مهم است.
روزه گرفتن در طول ماه رمضان برای بیماران مبتلا به دیابت خطر ابتلا
به عوارض را به همراه می آورد. به طور کلی، بیماران مبتلا به دیابت نوع ۱ در
معرض خطر بسیار بالایی از عوارض تهدید کننده زندگی هستند. بیماران
مبتلا به دیابت نوع ۱ که سابقه هیپوگلیسمی دارند، یا افرادی که بیماری آن ها کنترل نشده است در معرض خطر هیپوگلیسمی شدید هستند. از سوی دیگر کاهش بیش از حد دوز انسولین مصرفی جهت جلوگیری از هیپوگلایسمی ممکن است موجب بروز هیپرگلیسمی و کتواسیدوز دیابتی شود. هیپو و هیپرگلیسمی در بیماران مبتلا به دیابت نوع ۲ نیز ممکن است
اتفاق بیفتد، اما معمولاً کمتر اتفاق میفتد. تصمیم بیمار دیابتی برای روزه گرفتن یا فستینگ باید بعد از مشورت با متخصص تغذیه و پزشک باشد. بیمارانی که تصمیم
به روزه گرفتن دارند باید حتماً ارزیابی قبل از ماه مبارک رمضان بر روی آن ها انجام شود و آموزش های لازم در ارتباط با فعالیت بدنی، رژیم
غذایی، نظارت بر گلوکز و دوز و زمان مصرف دارو دریافت کنند.
عوامل جدید دارویی دارای پتانسیل هایپوگلایسمیک کمتر هستند و
ممکن است در ماه رمضان مزایای خاصی داشته باشند. به طور مشابه، پمپ
تزریق انسولین ممکن است ایمنی بیشتری در تنظیم قند خون در ماه رمضان
داشته باشد.