افت قند خون یا هیپوگلیسمی شرایطی است که سطح قند خون (گلوکز) کمتر از حد طبیعی است. گلوکز منبع اصلی انرژی بدن است و در صورت افت گلوکز در خون، بدن انسان را با مشکلات جدی مواجه می کند. هیپوگلیسمی و مشکلات افت قند خون اغلب مربوط به بیماران دیابتی است و در این بیماران بیشتر دیده میشود، گرچه افت قند خون در افراد غیر دیابتی هم دیده میشود. موارد مختلفی میتواند منجر به افت قند خون شوند از جمله مصرف برخی از دارو های خاص یا استرس و فشار های عصبی.
افت قند خون باید سریعا درمان شود در غیر اینصورت و در شرایطی که افت قند خون ادامه دار و پایدار شود منجر به کما میگردد. درمان افت قند خون شامل بازگرداندن سریع قند خون به سطح عادی با غذاها یا نوشیدنی های پر قند یا با داروهای افزایش دهنده قند خون است.
قند خون ناشتا نرمال در حدود ۷۰ میلی گرم یا میلی لیتر در دسی لیتر، یا ۳.۹ میلی مول در لیتر (میلی مول در لیتر) است. اگر قند خون کمتر از این عدد باشد احتمالا فرد دچار افت قند خون شده است.
درمان بلند مدت افت قند خون مستلزم شناسایی و درمان علت افت های مکرر قند خون است.
افت قند خون معمولا با علائم و نشانه هایی همراه است، از جمله مهمترین علائم افت قند خون شامل موارد زیر میشود:
• ضربان قلب نامنظم یا سریع
• خستگی
• رنگ پریدگی
• لرزش
• اضطراب
• تعریق
• گرسنگی
• تحریک پذیری
• سوزن سوزن شدن یا بی حسی لب ها، زبان یا گونه
در صورتی که افت قند خون ادامه دار شود و به موقع برای درمان افت قند خون اقدام نکنید به تدریج علائم زیر آشکار میشود:
• سرگیجه، کاهش توانایی تفکر و حل مسئله، مانند عدم توانایی در انجام کارهای معمول
• اختلالات بینایی و تاری دید
• تشنج
• از دست دادن هوشیاری و کما
افت قند خون در افرادی که دیابت دارند ممکن است به راحتی و با خوردن مواد غذایی شیرین درمان نشود و نیاز به مداخله پزشک باشد، بنابر این باید مراقب افت قند خون در خود باشید.
هنگام غذا خوردن، دستگاه گوارش کربوهیدرات موجود در غذا را به قند های ساده از جمله گلوکز هضم می کند. منابع سرشار از کربوهیدرات شامل: نان، برنج، ماکارونی، سبزیجات، میوه و لبنیات می شوند.
گلوکز منبع اصلی انرژی بدن است و با کمک انسولین وارد سلول ها می شود.
در واقع انسولین هورمونی است که باعث ورود گلوکز خون به بافت ها می شود. گلوکز اضافی در کبد و عضلات به صورت گلیکوژن ذخیره می شود.
بعد از احساس گرسنگی و افت قند خون، هورمون دیگری از پانکراس به نام گلوکاگن ترشح می شود و گلیکوژن ذخیره شده را تجزیه کرده و گلوکز را در جریان خون آزاد می کند و در نهایت باعث می شود که قند خون در حد طبیعی تا زمانی که دوباره غذا بخورید حفظ شود.
بدن همچنین توانایی تولید گلوکز را در کبد و حتی در کلیه ها نیز دارد.
در شرایط دیابت، ممکن است بدن انسولین کافی تولید نکنید (دیابت نوع ۱) یا حساسیت سلول های بدن به انسولین کم شده است و این هورمون ناکارآمد شده است (دیابت نوع ۲). در نتیجه گلوکز خون وارد سلول ها نمی شود و می تواند به میزان خطرناکی افزایش یابد. در افراد دیابتی برای کنترل قند خون از انسولین یا داروهای دیگر استفاده می شود.
اما دریافت انسولین بیش از حد یا سایر داروهای کاهنده قند خون ممکن است باعث افت قند خون در فرد مبتلا به دیابت شوند. اگر بعد از مصرف انسولین کمتر از حد معمول کربوهیدرات دریافت کنید، یا اگر بیش از حد معمول ورزش کنید، دچار هایپوگلایسمی یا افت قند خون می شوید.
شیوع هایپوگلایسمی یا افت قند خون در افرادی که دچار دیابت نیستند بسیار کمتر است. اما موارد زیر می تواند باعث بروز هایپوگلایسمی شوند:
داروها: مصرف اتفاقی دارو های خوراکی مثلا دارو های دیابت از دلایل احتمالی افت قند خون است. برخی داروهای دیگر نیز می توانند باعث افت قند خون شود.
نوشیدن بیش از حد الکل: نوشیدن زیاد الکل می تواند کبد را از آزاد سازی گلوکز ذخیره شده به جریان خون منع کند و باعث افت قند خون شود.
برخی از بیماری های شدید: بیماری های شدید کبدی مانند هپاتیت شدید یا سیروز می تواند باعث افت قند خون شود. همچنین اختلالات کلیه می تواند در دفع داروها اختلال ایجاد کند، در نتیجه عدم دفع این دارو ها، هایپوگلایسمی رخ می دهد.
گرسنگی طولانی مدت: گرسنگی طولانی مدت میتواند پس از اتمام ذخایر کبدی به به مرور باعث شود قند خون تا حدی کاهش پیدا کند.
تولید بیش از حد انسولین: تومور نادر لوزالمعده (انسولینوما) می تواند باعث تولید بیش از حد انسولین و در نتیجه افت قند خون شود. تومورهای دیگر نیز می توانند منجر به تولید بیش از حد هورمون های شبه انسولینی شوند. بزرگ شدن سلول های بتا لوزالمعده که انسولین تولید می کنند می تواند منجر به ترشح بیش از حد انسولین شده و باعث افت قند خون شود.
کمبود هورمون: برخی از اختلالات و وجود تومور در غده فوق کلیه و هیپوفیز می تواند منجر به کمبود هورمون های اصلی شود که تولید گلوکز را تنظیم می کنند. به علاوه اگر ترشح هورمون رشد در کودکان کمتر از حالت عادی باشد، می تواند باعث افت قند خون شود.
افت قند خون معمولاً هنگام گرسنگی رخ می دهد، اما همیشه اینطور نیست. بعضی اوقات علائم افت قند خون بعد از مصرف برخی وعده های غذایی که کربوهیدرات بسیار بالایی دارد بروز می کند. زیرا بدن انسولین بیشتری از مقدار مورد نیاز خود تولید می کند.
این نوع از افت قند خون که به آن هیپوگلیسمی واکنشی یا افت قند خون بعد از غذا گفته می شود، می تواند در افرادی که جراحی بای پس معده داشته اند نیز رخ دهد.
به برنامه دارویی که پزشک برای شما در نظر گرفته است پایبند باشید. اگر داروهای جدید مصرف می کنید، برنامه غذایی خود را با مشورت متخصص تغذیه تغییر دهید، اگر دارویی یه برنامه دارویی خود اضافه می کنید یا ورزش می کنید پزشک خود را در جریان بگذارید.
دستگاه (CGM) هم برای برخی از افراد توصیه می شود. برخی از مدل های CGM با زنگ هشدار، سطح قند خون خیلی کم را به اطلاع فرد می رسانند و به شما هشدار می دهند. برخی دیگر نیز به طور خودکار قند خون را تنظیم می کنند.
و نهایتا همواره یک نوشیدنی شیرین یا شکلات با خود داشته باشید تا هنگام افت قند خون به طور اضطراری آن را مصرف کنید.
توزیع وعده و تنظیم کالری دریافتی از راه ای کنترل کوتاه مدت هایپوگلایسمی است. با این حال این روش به عنوان یک استراتژی بلند مدت به تنهایی برای کنترل هایپو گلایسمی نیست.
برای حل مشکل افت قند خون باید عوامل ایجاد کننده آن را شناسایی و درمان کرد. پس افت قند خون را دست کم نگیرید و در صورت تکرار آن به پزشک مراجعه کنید.