کتابی که پیش روی شماست حاصل یک دهه تدریس درس تغذیه و ورزش در دوره های کارشناسی و کارشناسی ارشد است. در این کتاب که علاوه بر دانشجویان، افراد عادی نیز میتوانند به سهم خود از آن بهره گیرند نو آوریهایی مورد توجه قرار گرفته است تا دانشجو را گام به گام با مباحث مقدماتی، اصلی و کاربردی تغذیه در فعالیتهای ورزشی آشنا سازد.
در بخش اول مبانی بیولوژی و بیوشیمی بحث شده است که نیاز قطعی درگ بهتر اصول تغذیه، فعالیت های ورزشی و تندرستی است. این بخش پیش نیزا آشنایی بنیادی با مفاهیم تغذیه ای را به بحث میگذارد. دانشجویان اگر این پیش نیاز را به خوبی فرا نگیرند در درک اصول علمی کاربردی تغذیه در فعالیت های ورزشی دچار مشکل میشوند.
در بخش دوم ماهیت هر یک از مواد غذایی چرابب نیاز انسان به ویژه ورزشکاران به آنها و تعامل آنها با فعالیت های ورزشی را توضیح می دهد. ورود به مطالب این بخش به تعمیق اطلاعات تغذیه ای می انجامد که پیش نیاز قطعی ورود به پایه های عمی و کاربردی تغذیه در فعالیت های ورزشی به شمار می روند.
در بخش سوم جنبه های کاربردی علم تغذیه تشریح شده اند که در واقع کاربردی ترین بخش این کتاب است. نوشته های این بخش دانشجویان را قادر میسازد تا در طراحی برنامه های تغذیه ای برای فعالیت های ورزشی عام و خاص نسبتا مسلط شوند. از ویژگیهای اصلی این بخش ارائه اطلاعات کاربردی و راهبرد های کاهش وزن و افزایش وزن است.
گستره و کمال علم تغذیه ورزشی به تدریج با مطالعات پژوهشگران این حوزه به مرز های جدیدی می رسد که لازم است در اختیار نوجویان دانش تربیت بدنی و علوم ورزشی قرار گیرد. این ۳ فصل در مورد نیازمندی های تغذیه ای ورزش های استقامتی و فوق استقامتی، تغذیه در ورزش های قدرتی و توانی و ورزش های تیمی به طور کامل بحث میکند. با وجودی که اطلاعات ارایه شده در این ۳ فصل ورزشکاران را با اندیشه های تازه ای در حوزه ورزش ها آشنا می سازد و راهبرد های موثری را برای عملکرد بهتر در فعالیت های ورزشی ارایه می دهند و آنها و مربیانشان را مجهز میکنند که با به کار گیری راهبرد های تغذیه ای سالم قبل، هنگام و پس از تمرین ها و مسابقات، زودتر به عملکرد ورزشی مطلوب خود دست یابند، ولی همچنان ابهامات فراوانی در دانش تغذیه ورزشی و نحوه استفاده از درشت مغذی ها و ریز مغذی ها مطرح میشود که پاسخ به آن ها فقط با تداوم تلاش پژوهشگران حوزه دانش تغذیه ورزشی میسر میشود.
در این میان ورزشکاران و مربیان آنها باید بدانند که عملکرد ورزشی حاصل مجموعه تلاشهای بدنی و به کار گیری اصول علمی است که استفاده موثر از راهبرد های تغذیه ای تنها بخش کوچک ولی موثری از آن به شمار میرود. به همین دلیل انتظار معجزه از راهبرد های تغذیه ای در موفقیت ورزشی به همان اندازه خطاست که غفلت از آن. به دلیل تنوع مواد غذایی و پاسخ اختصاصی هر فرد به رژیم های غذایی، دانشمندان حوزه تغذیه ورزشی هنوز نمی توانند اکسیری ارائه دهند که ورزشکار با خوردن آن مرزهای موفقیت را با هزاران راه نرفته دیگر در نوردند. بدون تردید ورزشکاران کوشا و مربیان هدفمند می دانند که تنها با صبر و حوصله می توانند از توصیه های غذایی بهره ببرند و عملکرد ورزشی را گام به گام بهبود بخشند.
جویندگان اکسیر های غذایی که در میان ورزشکاران و مربیان حرفه ای و تازه کار فراوان دیده میشوند که در دام گروه ها و سازمان های غذایی گرفتار میشوند و بیش از آنکه به دنبال تلاش جمعی با متخصصان تغذیه ورزشی برآیند تا بدون کمتر هزینه ای روش های صحیح تغذیه ای را در عمل به کار گیرند، گاهی هزینه های مالی زیادی می پردازند که پیامدش پدیدار شدن آسیب های جزیی و کلی در کوتاه مدت یا دراز مدت است که عملا امکان بازگشت وجود ندارد و ورزشکار را خیلی زود به مرز بازنشستگی می رساند. بدون تردید فصل ۴ به ورزشکاران و مربیان کمک میکند که از رویا به در آیند و واقعیت ها را با همه وجود لمس کنند که تغذیه نیز روشی است مثل روش های تمرینی.روش های تغذیه ای را نیز باید مثل روش های تمرینی مرحله له مرحله از ساده به مشکل و طبق جدول زمان بندی تحت نظارت متخخصین تغذیه به پیش برد. پیداست که پیروی نکردن از اصول علمی تمرین، ورزشکار و مربی را نا امید سردرگم و سرانجام نسبت به یکدیگر بی اعتماد میکند، پیروی نکردن از اصول علم تغذیه ورزشی و روشمندی آن نیز گاهی تا مرز ناکامی و نتیجه نگرفتن حتی از تمرین های سخت و هدر رفتن تلاشهای چند و چند ساله به پیش می برد. همان طور که گفته اند تمرین سخت تر نتیجه بهتر، ما نیز میگوییم تغذیه بهتر ناکامی کمتر اما این تغذیه بهتر به چه معناست که خود مثنوی هزار من کاغذ است و این کتاب یکی از آنهاست.
امروزه هزاران نفر در پی پاسخ به این پرسشند که بالاخره مکمل های ورزشی بلی یا خیر؟ ورزشکاران بسیاری به همراه مربیان خود میخواند بدانند آیا میشود برخی راه های صد ساله را نرفت و با مصرف مواد معجزه آسایی که در آگهی ها و تبلیغات بدانها اشاره می شود آن را یک شبه پیمود! آیا میشود غذا های طبیعی نخورد و یا کم خورد ولی در مقابل با استفاده از مواد عناصر و عصاره هایی که با عنوان مکمل غذایی روانه بازار شده اند به توانمندی فوق العاده ای دست یافت و فاصله های زیاد با قهرمانان نام آور ورزشی را کاهش داد؟ این دل مشغولیها در سه دهه اخیر بیش از زمان های گذشته ذهن و دل ورزشکاران مربیان و بسیاری دیگر از دست اندرکاران ورزشی را به خود مشغول کرده است. برخی آگهی ها چنان مکمل های غذایی را معرفی مکنند که ورزشکاران تفریحی و قهرمانی نمیتوانند به راحتی از کنار آنها بگذرند. در آمد های غیر قابل باور صنعت مکمل های غذایی آنچنان اغوا کننده است که برای همگان این ابهام را به وجود می آورد در صورت بی اعتباری این ادعاها پس چرب رونق این تبلیغات از کار نمی افتد و درآمد های ملیونی و ملیاردی سازندگان آنها با شکست رو به رو نمیشود!
واقعیت آن است که شناسایی جعل از حقیقت درباره بسیاری از این مکمل ها دشوار است، چون پژوهشهای علمی انجام شده درباره اثبات یا نفی این ادعا ها ناچیز است و تا رسیدن به یافته های معتبر علمی فاصله زیادی وجود دارد.
از طرفی استقبال نامحدود بیشتر ورزشکاران و مربیان از این مکمل ها باعث شده است تا سازندگان آنها دامنه تولیدات و فرآورده های خود را روز به روز گسترش دهند و طبیعی است تا به بوتع آزمایش در آمدن ادعاهای جدید درباره فراورده های جدید، ذهنها از مکمل های قبلی منحرف و به ادعا های جدید می گراید. این دوره و تسلسل در تولیدات جدید و پژوهشهای تازه، حقایق را باز هم در ابهام نگه می دارد و این همان ترفندی است که سازندگان مکمل ها به خوبی از آن سود میبرند. در این کتاب فصلی با عنوان > وجود دارد تا ورزشکاران، مربیان و فراتر از آن همگان با واقعیت های مکمل های غذایی بیشتر آشنا شوند، امید است این تلاش نیز در جهت تنویر افکار همه مصرف کنندگان مکمل های غذایی به ویژه ورزشکاران موثر واقع شود. صاحب این قلم نگران است که زمان از دست رفته باشد.
دکتر عباسعلی گائینی